De enige rapper die ooit een Pulitzer won

Toen Kendrick Lamar in 2018 de Pulitzer Prize won, leidde dat tot veel verbazing, die soms overliep in gejuich en soms in verontwaardiging. De toelichting die bij die laatste emotie werd gegeven: zo’n prestigieuze literaire prijs, doorgaans voorbehouden aan oudere, witte heren met al een stevige reputatie binnen de upper class past toch niet bij een hiphopartiest? 

Kendrick Lamar (1987, Compton) is tot op heden de enige rapper die ooit een Pulitzer won. Voor tegenstanders onderstreept dat alleen maar dat hij een dissonant is, iemand uit een genre vol opschepperij en blingbling, iemand die ver af staat van waar literatuur om hoort te draaien. Ikzelf – opgegroeid met hiphop, tevens verstokt lezer – behoor echter tot het andere kamp: die Pulitzer Prize kwam Lamar toe. Hij is een van de zeer zeldzame artiesten die de twee belangrijkste tonen uit mijn puberteit – grootse kunstvormen die bovendien vaak als tegenpolen worden gepresenteerd – in zijn werk volstrekt natuurlijk en overtuigend samenbrengt. Alleen al het rapnummer 'The Art of Peer Pressure' (2012) heeft meer verhalende, literaire kracht dan sommige hele romanoeuvres.

(Tekst gaat verder onder de video.)

Wie oppervlakkig luistert, hoort in 'The Art of Peer Pressure' twee verschillende nummers: als eerste een vrij monter deuntje, met hoge pianotonen, een zomerse synthesizer, een achtergrondkoortje, en Lamar die intussen losjes en ogenschijnlijk ontspannen zingt over zijn ‘homies’. Dan, na ruim een minuut, krijgt de muziek opeens een veel claustrofobischer gedaante: donkere bassen, zware drums, en Lamar die met serieuze stem begint te rappen. Dat doet hij vanuit het perspectief van een tiener die in L.A. in een auto zit met drie vrienden. Waar gaan ze heen? Wat zoeken ze? Zijn het eigenlijk wel vrienden, welke invloed oefenen die anderen op de verteller uit? Waar komt die dreigende sfeer vandaan? 

Een sterk begin. Juist omdat Lamar zo feitelijk, bijna journalistiek te werk gaat. Dat onderscheidt hem ook van veel collega-rappers: vaak wanneer in hiphop achterbuurten of geweld wordt beschreven, is dat met een stoere, opschepperige ondertoon en zonder verhalende of meeslepende kracht. Lamar daarentegen houdt zich verre van enig waardeoordeel en gaat juist scenisch te werk. Show, don’t tell is een van de bekendste schrijftips ter wereld en dat is precies wat Lamar doet. Droogjes schetst hij de spullen in die auto, wat waar ligt, wat ze zoal dragen. Hè, er wordt een pistool genoemd, maar in een verder onschuldige opsomming, zonder trots of nadruk. Precies dat detail maakt het intrigerend: het zet de hele tekst verder op scherp. Lamar brengt in deze opening de roemruchte schrijfwet van Tsjechov in herinnering: ‘Als je in het eerste bedrijf zegt dat er een pistool aan de muur hangt, dan is het absoluut noodzakelijk dat er in het tweede of derde bedrijf wordt geschoten.’ 

Dit einde van het eerste couplet zet het nummer nog verder op scherp. Nadat de ik-verteller geloofwaardig nog wat meer couleur locale heeft gegeven – welke muziek er in de auto wordt beluisterd, hoe de jongens onderling spreken (‘language only we know, you think it’s an accent’), dat ze de ramen omlaag doen en vrouwen op straat toeroepen – bekent hij dat hij een jointje opsteekt. Tegen zijn gewoontes in. Dat lijkt een onschuldige mededeling, maar het gaat natuurlijk over de toelichting waarom hij dit doet. Omdat hij met ‘vrienden’ is, zo rapt hij zelf. Maar wat doet hij dan mogelijk straks nog meer door eenzelfde groepsdruk? 

Dit raakt aan het centrale thema van Lamars vertelling. De woorden ‘with the homies’ klinken koeltjes, stoer ook wel, het gaat hier zogenaamd om gelijkgestemden onder elkaar. Maar dit nummer draait juist om de keerzijde van die dynamiek, om die peer pressure waardoor iemand niet voluit zelf durft te kiezen maar meehobbelt met zijn omgeving. In zekere zin zit de ik-figuur gevangen, daar in die auto. Zoals hij in L.A. gevangen zit, in een vermoedelijk armoedige buurt met weinig mogelijkheden. De grote verdienste van Lamar: hij hengelt in dit nummer niet naar medelijden, en doet de luisteraar juist daardoor meeleven met de belevenissen van deze ik-verteller, met zijn perspectief. Dat maakt het begin van het nummer ook nog interessanter. ‘Really I’m a sober soul,’ zingt Lamar daar voluit namens zijn naamloze titelheld. ‘But I’m with the homies right now.’ Dat klinkt opgewekt, maar die toon is misleidend. Pal daarop wordt de muziek als gezegd al veel donkerder, en de tekst volgt eigenlijk datzelfde patroon: de sfeer wordt steeds beklemmender. Algauw wordt duidelijk dat deze hoofdpersoon inderdaad ontvankelijk is voor groepsdruk. En als ze in de loop van de nacht steeds meer gaan drinken en brallen, tot welke gevaren leidt dat dan?

Natuurlijk escaleert de situatie in 'The art of peer pressure.' Natuurlijk wordt de nachtelijke rit van de hoofdpersoon steeds grimmiger. Maar wát er uiteindelijk precies plaatsvindt is niet zo interessant als hóé alles zich voltrekt: doordat de hoofdpersoon eenmaal ‘with the homies’ dingen doet die hij in zijn eentje nooit zou doen. Dit gevoel versterkt Lamar effectief door zijn verhaal uiteindelijk niet te laten ontsporen, het blijft allemaal betrekkelijk beheerst. Ja, de ondertoon wordt dreigender, ze drinken steeds meer, ten slotte breken de verteller en zijn homies ergens in om vlug wat dvd’s en tv’s mee te grissen. En zelfs als de hoofdpersoon merkt dat er onverhoopt een bewoner in dat huis aanwezig is, gaat hij door met zoeken naar een Nintendo – roekeloos gedrag, kortom. Een paar zinnen later, als hij weer in de auto zit, klinken op de achtergrond politiesirenes.

Zo zit de hoofdpersoon daar, in de auto. Hij is geen slecht iemand, geen schurk, geen evil spirit. Wel is hij een kwetsbare jonge geest, wiens levensloop nog allerlei gedaantes kan aannemen. Dat maakt dit nummer zo intrigerend, ook om te blijven herbeluisteren; het zou zo de basis kunnen vormen voor een gelaagde roman. Lamar maakt in een paar minuten duidelijk: wat hier gebeurt op deze nacht kan velen overkomen, het overkomt al talloze jongeren. De politie neemt in dit verhaal uiteindelijk net een andere afslag, de verteller en de homies ontkomen. De impliciete vraag: waar is 'The art of peer pressure' al met al het beklemmende verslag van? Van iemand die het verkeerde pad op gaat en straks gearresteerd zal worden, een zoveelste ghetto child met een strafblad en een systeem dat hem weinig kansen biedt? Of van iemand die gevangenisstraf nipt ontloopt en daarna zijn leven hoopt te beteren, zoals Kendrick Lamar zelf via zijn muziek heeft gedaan, tot die Pulitzer Prize aan toe?