Teleurgesteld door het leven
De kans is groot dat zelfs liefhebbers van Édouard Louis bij het lezen van de achterflap van De ondergang met rollende ogen zullen denken: wéér een boek over zijn familie. De kans is eveneens groot dat deze scepsis snel omslaat in bewondering. Deze nieuwste loot aan de stam is namelijk een indrukwekkende toevoeging aan het corpus van Louis.
Het oeuvre van Louis, toch een beetje de Kylian Mbappé van de literatuur, is als een fuga: elk boek is een variatie op een aantal terugkerende thema’s, op de trauma’s die Louis hebben gevormd. Zo wordt elk boek gedomineerd door afkomst, armoede, klasse en geweld. Zijn ellendige jeugd is nooit voorbij en zal altijd blijven dooretteren in het heden. Daarom moet hij er steeds weer over schrijven.
In zijn eerste boeken – Weg met Eddy Bellegueule en Geschiedenis van geweld – is Louis zelf de hoofdpersoon. De daaropvolgende boeken draaien om zijn vader en moeder. In De ondergang is zijn broer de protagonist. Hij sterft al op achtendertigjarige leeftijd en Louis voelt niks als hij het overlijdensbericht hoort. De broers hebben elkaar dan al tien jaar niet gezien en Louis heeft redenen genoeg om zijn broer uit z’n leven te weren. Zo moest de schrijver vlak na het verschijnen van zijn debuut een paar dagen onderduiken in een hotel, omdat zijn broer – woedend vanwege het boek – naar Parijs toog met een honkbalknuppel om hem toe te takelen.
Alcoholisme beheerst het bestaan de broer, verwoest al zijn relaties en zou uiteindelijk de oorzaak zijn van zijn vroegtijdige dood. Als Louis de dag voor zijn eindexamens bij hem logeert, drinkt zijn broer het ene blikje bier na het andere terwijl harde muziek uit de boxen knalt. Wanhopig ligt Louis wakker, angstig dat hij zal zakken en dus niet naar de universiteit kan om zo te ontsnappen aan zijn lot: in armoede verpieteren op het veronachtzaamde platteland van Noord-Frankrijk.
Louis en zijn broer hebben niet dezelfde vader. Net als zijn broer was ook diens vader een drinker. Hun moeder gaat bij hem weg en na de scheiding kijkt zijn vader niet of nauwelijks nog naar hem om en de afwezigheid van zijn vader, zo zegt hun moeder, is de belangrijkste bron van ‘zijn Wond.’
Hoewel Louis en zijn broer veel van elkaar verschillen – hij is gewelddadig, Louis is zachtaardig, hij walgt van homoseksualiteit en Louis valt op mannen – voelen ze zich allebei niet gezien en gekend. Als zijn broer vertelt over zijn dromen en grootse plannen, lachen zijn ouders hem uit. Het geweld en gesar uit hun jeugd heeft beide broers op een enorme achterstand gezet, een achterstand die Louis goed heeft kunnen maken door fanatiek te studeren – terwijl zijn broer het gat groter maakte met elke blikje bier dat hij wegklokt.
‘Op welk moment worden daden een lot?’ vraagt Louis zich af. Dit is een interessante vraag over afkomst en levensloop. Natuurlijk heeft het gezin van herkomst onmiskenbaar invloed op je identiteit, maar tegelijkertijd zijn trauma’s en afkomst, zo lijkt Louis subtiel te suggereren, geen excuus om je als een gewelddadige hufter te gedragen. ‘Soms,’ schrijft hij, ‘heb ik het gevoel dat als zijn vader niet afwezig was geweest, mijn broer iets anders zou hebben gevonden.’
De ondergang is, ondanks de heftige thematiek en hoofdfiguur, subtiel en gespeend van sentimentaliteit. Door de geraffineerde stijl en vertelling, waarin Louis schrijnende ervaringen en herinneringen afwisselt met indringende en bedachtzame overpeinzingen, is dit boek prachtig in balans. Het is tegelijk intiem en afstandelijk, zowel empathisch als meedogenloos. Zijn broer is een bruut die lastig is te omarmen en tegelijk een man die mededogen oproept: ‘Misschien was een van de problemen van mijn broer dat hij te intens en te diep van geluk hield, en dat het leven hem daardoor alleen maar kon teleurstellen.’