Samen rouwen is beter rouwen

Een meisje van een jaar of acht zit thuis op de bank en huilt. Ze mist haar moeder. Die zit naast haar, kijkt naar haar kind, snapt er niets van. Ze probeert haar te troosten, zegt: Maar ik ben hier. Het meisje moet harder huilen.

Dat meisje was ik, en ik leed aan een milde vorm van anticiperende rouw. Tenminste, dat denk ik nu. Mijn moeder was niet ziek, stond niet op het punt om weg te gaan, maar als klein meisje voelde ik aan dat het geborgen gevoel van toen niet voor eeuwig zou zijn. Ik moest er in mijn eentje doorheen. Mijn moeder is er nog. Ik mis haar vaak. Als je van iemand houdt, kun je aan loslaten een dagtaak hebben.

Anticiperende rouw is het verdriet dat je hebt als je weet dat iets of iemand uit je leven zal verdwijnen. Bijvoorbeeld als er iemand ziek is en dood zal gaan, maar ook als je binnenkort een nieuwe baan krijgt, met pensioen gaat of als het uitgaat met je relatie. Vaak heb je niet door dat je aan het rouwen bent en vaak is dit een individueel proces. Het venijnige aan dit type rouw is dat er geen voortgang in zit: dat wat je mist is nog niet weg, verwerken is dus nog niet aan de orde. Het is een continue sluipende vorm van rouw die je langzaam kan opbreken, tenzij je de rouw in de ogen aankijkt. Tenzij je het samen deelt.

In de Engelse taal heb je twee woorden voor rouw: to grieve en to mourn. Ze betekenen net wat anders. To grieve is het individuele gevoel van rouw, en to mourn is het naar buiten gerichte, actieve en gezamenlijke proces van rouwen. Daar hebben we in het Nederlands geen woord voor, en dat doen we veel te weinig. Tijdens de eerste coronagolf bekeek trauma-expert en emeritus-hoogleraar psychiatrie Berthold Gersons hoe onze samenleving reageerde op de ramp en het verlies dat daarmee samenging. In een Volkskrant-interview zei hij daarover: ‘Ik heb er lang over nagedacht, ik dacht telkens: er klopt iets niet. Ineens besefte ik dat de emoties gedempt zijn. Er is weinig verdriet zichtbaar. Mensen houden zich in. Ik zie eigenlijk bijna geen volwassenen huilen op tv.’ Samen rouwen is beter rouwen. Je hoeft niet hetzelfde onderwerp te hebben van je verdriet om collectief te rouwen, denk ik. Daarom verzon ik De Mismis.

Philo raadt hem aan om eens The Otherworld uit te proberen. Dat is een online virtuality wereld waar je helemaal jezelf kunt zijn, of heel iemand anders. Daar ontmoet Marius Liv, een vrouw van in de vijftig uit Leeds, die hem wegwijs maakt in de digitale wereld. Hij begint er een succesvolle diervriendelijke tijgerfokkerij (want waarom niet) en van de winst koopt hij een tropisch eiland waar hij vanaf dan elke vrijdagavond feesten geeft. Op een dag komt Liv niet meer online. Hij weet niet wat er met haar is gebeurd, of ze nog leeft, maar weet ook dat hij daar waarschijnlijk nooit achter zal komen. Hij raakt in gesprek met vrienden van Liv die haar ook missen, nodigt ze uit op zijn feesten. Na een poosje is er nog iemand kwijt, iemand die Marius niet kent. Degenen die hem zoeken worden toegevoegd aan de groep. Vanaf dan gebeurt dit met iedereen die iemand kwijt is. De groep zoekenden wordt zo steeds groter. Langzaam veranderen de feesten van Marius in bijeenkomsten van mensen die mensen missen, of ze er nou nog zijn of niet.

De voorstelling De Mismis is een real life versie van een feest van Marius. Het is een clubavond voor iedereen die iets of iemand mist. De dj draait plaatjes en leest ingezonden brieven voor. Er wordt gedanst door tijgers en een zwaan probeert het publiek te troosten. Ik schrijf over onderwerpen als rouw om ze zelf beter te leren begrijpen. Mijn hoofdpersonage Marius is een work in progress, hij werkt actief aan zichzelf en dat doe ik ook door te schrijven, door te maken. De Mismis is een experiment: ik wil weten wat er gebeurt als je een groep mensen in een ruimte zet die allemaal andere miservaringen hebben. Ik hou zelf niet van interactief theater. Ik wil kijken en vermaakt worden.

De Mismis is een theatervoorstelling, maar het publiek staat, danst misschien zelfs, is onderdeel van het experiment. Ik wil het publiek zich veilig laten voelen. Ze het gevoel geven dat ze mogen kijken, niets hoeven doen, maar ik wil ze ook aanzetten: lukt het om een groep mensen door een theatervoorstelling te laten voelen hoe het is om samen te missen? Hardop te missen? En wat gebeurt er als het lukt?