Een talent voor onzekerheid

Het eerste boek dat ik van Elizabeth Strout las was Ik heet Lucy Barton (2019, vertaald door Barbara de Lange). Het waren de eerste maanden van de pandemie, ik was net afgestudeerd en had even geen idee welke kant ik op moest. Vanaf de eerste pagina voelde dit boek als een stevige hand waar ik mijn hoofd op mocht laten rusten. Strout verkent in het boek een ingewikkelde moeder-dochterrelatie. Wat dwars door de kwetsbaarheid, instabiliteit en pijn van die relatie heen straalt is de zekere toon waarmee ze schrijft. Jaloers was ik op die toon, maar hij stelde me dat ook gerust: het hoeft allemaal niet moeilijk poëtisch en zwaar, het mag ook hoopvol en kraakhelder. Lucy Barton speelt ook in Elizabeth Strouts nieuwste roman Vertel me alles (vertaald door Inger Limburg & Lucie van Rooijen) een grote rol. Ze ontmoet één van Strouts andere bekende personages: Olive Kitteridge. 

Om Lucy en Olive zoemen een hoop andere verhaallijnen. Kleine drama’s die worden uitgesmeerd, grote drama’s die in een alinea beschreven worden. Net zoals het in het echte leven gaat: de dingen gebeuren en het gewicht ervan hangt maar net af van het perspectief. Een rode draad in Strout’s netwerk van verhalen is de soms verstoorde en soms extreem heldere blik waarmee we onszelf en anderen bekijken. Mijn favoriete verkenning van die blik zit in een kleine verhaallijn over Bob Burgess (die we al kenden uit De Burgessbroers) en zijn vrouw Margaret. In een van de eerste hoofdstukken vertelt Lucy aan Bob dat haar dochter diens ex-man verdenkt van narcisme. Dat woord blijft bij Bob hangen. 

Bob en Margaret zijn beide mensen die zich inzetten voor hun gemeenschap. Hij doet dat liever zonder er al te veel aandacht voor te krijgen: wekelijks brengt hij boodschappen bij een oudere vrouw, hij is vrijwilliger bij de voedselbank en staat als gepensioneerd advocaat nog af en toe een benadeelde client bij. Zij doet het in de schijnwerpers. Als dominee leidt ze de lokale christelijke gemeenschap en betreedt ze elke zondagochtend haar preekstoel. En terwijl Margaret haar gemeente toespreekt, kijkt Bob met een ongemakkelijk gevoel toe: 

Na een gastpreek die Margaret geeft in Boston, keert ze pas twee uur na de afgesproken tijd terug naar de hotelkamer, waar Bob op haar zit te wachten. Bob kan haar niet bereiken en als ze eindelijk terugkomt, wimpelt ze zijn irritatie af. Wanneer ze in de Uber terug naar huis vraagt hoe Bobs afspraak met een oude vriend was, noemt ze de verkeerde naam. Het lijkt duidelijk: Margaret is ogenschijnlijk een weldoener die met een groot hart haar gemeenschap leidt, maar achter gesloten deuren is weinig te merken van dat grote hart. Het is een jas die ze aantrekt om aandacht en liefde te krijgen.

De tekst gaat door onder aankondiging

Bij thuiskomst maken Bob en Margaret flinke ruzie, waarbij Margaret het zo draait dat zij eigenlijk het slachtoffer is. Bob beschuldigt haar van gaslighting en met de ruggen naar elkaar toegekeerd vallen ze in slaap. Maar dan gebeurt er iets interessants. De volgende ochtend aan het ontbijt vertelt Margaret dat ze heeft opgezocht wat gaslighting betekent. Ze zegt tegen Bob dat hij gelijk had die term te gebruiken, dat het niet eerlijk van haar was en dat ze daar in het vervolg op zal proberen te letten. Niet het gedrag dat je van een narcist verwacht. Als lezer blijf je achter met de vraag: hoe moet ik naar Margaret kijken?

De meeste labels die we op onszelf en anderen plakken, bevatten maar een halve waarheid. We zien de mensen om ons heen door de lens van onze eigen ervaringen en overtuigingen. De mens is dol op duidelijkheid, keurige hokjes. We houden ervan als het gedrag van een personage verklaard wordt door een jeugdtrauma of stoornis. Wat tussen de regels van Strouts werk door zingt, is dat die lijn in werkelijkheid niet zo keurig van A naar B loopt. Sterker nog, die lijn zal in ieders ogen een andere weg afleggen. Je door de wereld bewegen, wetende dat in alle versies van die lijn waarheid en verkeerde interpretaties zitten, vraagt een talent voor leven met onzekerheid. Het werk van Strout is een ode aan die onzekerheid en een aanmoediging om ermee te leren bestaan.