Nieuwe perspectieven op overleven en samenleven op een prachtige planeet

Bij zijn overlijden liet astronaut Wubbo Ockels een afscheidsbrief achter. De brief was gericht aan de mensheid waarin hij onder meer schreef: ‘Laten we stoppen met de vernietiging van de aarde, van de mensheid; van ons. Laat het voor iedereen duidelijk zijn: we moeten een nieuwe houding vinden, een nieuwe cultuur, een nieuwe instelling, een nieuwe eenheid van de mensheid, voor ons voortbestaan.’

Het is bekend van astronauten dat ze na het ervaren van het zogenaamde ‘overview’-effect overweldigd worden door ontzag voor onze unieke blauwe planeet.

Met onze festivaldag Nature’s Narrative willen we een mentaal ‘overview’-effect creëren, zonder de vervuilende impact van een ruimtevlucht maar door de meest CO2-neutraal mogelijke manier van reizen in te zetten: onze verbeelding.

Bevangen door dagelijkse beslommeringen realiseren we ons te weinig hoe prachtig deze unieke plek in het heelal is waar wij als mensen sinds een slordige 300.000 jaar te gast zijn. Als je je ogen sluit en jezelf zwevend door het heelal voorstelt, gewichtloos, tijdloos, en dan de ogen weer opent en onder je de aarde ziet, zul je verbijsterd zijn door de schoonheid van de planeet; je zult gebergtes zien, de eindeloze oceanen, breuklijnen en de witte wolkenpartijen. Wat je niet zult zien: grenzen. Mensen (die om grenzen vechten). Wel: lichtvlekken van de steden, maar niet: de enorme impact die wij met 9 miljard mensen op de vruchtbare aarde hebben. We delen de Aarde met meer dan 8 miljoen soorten van leven, maar door de geschiedenis heen hebben we onszelf op grote delen van deze planeet boven de natuur gesteld, we zijn het normaal gaan vinden om dieren op industriële basis te doden en ze in te zetten voor ons genot en gemak, we putten de grondstoffen van de aarde uit waarmee we de biodiversiteit verkleinen en daarmee onze overlevingskansen, we vervuilen en verstikken de atmosfeer. Met de toenemende welvaart van al die landen die andere mensen en landen het meest hebben uitgebuit heeft er een gigantische onthechting tussen mens en natuur plaatsgevonden, die ons sneller dan we konden bevroeden naar een nieuwe eindtijd heeft gebracht. Het is geen vrolijke kost, maar wie de nieuwsberichten de afgelopen maanden goed heeft gevolgd heeft kunnen lezen dat de opwarming van de aarde een domino-effect aan rampen in gang heeft gezet: de AMOC (Atlantic meridional overturning circulation) die ervoor zorgt dat wij hier in Noord-Europa een aangenaam klimaat hebben dreigt binnen nu en 50 jaar stil te vallen, de Thwaites-gletsjer op Antarctica dreigt, ook vele decennia eerder dan voorspeld, in te storten wat een mondiale zeespiegelstijging van 3 meter teweeg zou kunnen brengen.

In de schaduw van de vele natuurrampen die ons, wanneer we onze huidige manier van leven voortzetten, te wachten staan, ontsteken we bij Nature’s Narrative een spaarlampje om rust te creëren in ons nadenken over een andere wereld. Want hoewel degenen die geven om de wereld en wat erop leeft vaak het gevoel hebben dat we machteloos moeten toezien hoe een deel van de mensheid onverminderd plundert, is er altijd nog dit adagium: wij zijn er ook nog. En met het woord ‘wij’ bedoel ik meer dan de gelijkgezinden die zachtjes knikkend dit stuk lezen, ik heb het over een groter wij, een wij dat elke bubbel overstijgt, dat de mensheid overstijgt: het wij waarin planeet, natuur, cultuur én techniek door gelijkwaardige samenwerking een nieuwe manier van leven kunnen creëren.

Waar anders dan in de literatuur kan het nadenken over dit nieuwe tijdperk van samenzijn beginnen? Een tijdperk waarvoor de milieufilosoof Glenn Albrecht de naam ‘Symbioceen’ bedacht, en dat we hier als ruimgetekend kader voor Nature’s Narrative gebruiken.

We gaan onszelf vragen stellen, meedenken met bijvoorbeeld Tijs Goldschmidt en Elizabeth O’Connor, de laatste schreef een ongekend mooie roman over de invloed van de mens in de vorm van twee antropologen die de natuurlijke staat van een kleine eilandpopulatie verstoren. Samen met Goldschmidt gaat zij in gesprek over de grootschalige invloed van de verstoringen op de natuurlijk door menselijke ingrijpen, waardoor de mens allang geen gewone gast, maar meer een kolonisator van planeet Aarde is geworden.

Charlotte Van den Broeck, Anne Broeksma en Irwan Droog verplaatsten zich in hun nieuwe boeken alle drie in een niet-menselijke planeetbewoner waarmee ze zich verwant voelen: hun verhalen gaan over Tasmaanse tijgers, schubdieren en walrussen, maar natuurlijk staan deze wezens voor grotere verhalen over klimaatverandering, biodiversiteit en het gevaar van uitsterving.

Geheel in symbiotische lijn kun je daarnaast luisteren naar Eva Meijer en Mariken Heitman die beide de natuur en de focus op het meersoortig perspectief centraal hebben staan. Er zijn in het Nederlands taalgebied maar weinig (fictie) schrijvers te vinden die zo ruimhartig en volbloeiend in stijl en inlevingsvermogen menselijke ervaringen laten versmelten met andersoortige levende wezens en de natuur. Aan de luisteraar het voorrecht te mogen horen hoe zij aankijken tegen deze symbiose van literaire verbeelding en natuur(beleving).

Ons perspectief verdient echter nog meer verbredingen, denk hier bijvoorbeeld maar eens over na: voor wie is de natuur? Wie mogen er genieten van het wonder van de natuur en heeft iedereen daar wel in gelijke mate toegang tot? Nee, concludeerde Nadeem Perera, een jonge vogelspotter die ontdekte dat hij in het Richmondpark in Londen zo’n beetje de enige persoon van kleur was. Ook in Nederland is er een groeiend bewustzijn dat de natuur hier voornamelijk bezocht en onderhouden wordt door witte mannen, het is hard zoeken naar een boswachter van kleur. Perera zette met mede-natuurliefhebber Ollie Olanipekun Flock Together op, een vogelaarscollectief voor mensen van kleur. Niemand minder dan Dichter des Vaderlands Babs Gons gaat met Perera en Olanipekun in gesprek over verleden, heden en toekomst van de toegankelijkheid tot en het eigenaarschap van de natuur.

En natuurlijk hoort daar een wandeling bij! Flock Together nodigt iedere natuurliefhebber van kleur uit met hen mee te lopen en mee te gaan vogelen in Utrecht. Binnenkort opent de inschrijving.

Eind van de middag komen we als groep weer samen in een afsluitend gesprek over Nature’s Future Narratives. Jos de Mul, gewezen hoogleraar filosofie van mens en cultuur is schrijver van het onlangs verschenen Welkom in het Symbioceen, over de verstrengeling van natuur, cultuur en techniek. Dit veelomvattende werk dat uitdagend en creatief is in haar nieuwe kijk op samenleven dient als uitgangspunt voor een symbiotisch groepsgesprek waarin de Mul verder denkt met een aantal schrijvers die we eerder op de dag al hoorden verder zoekt naar een constructief verhaal vanuit samenwerking en verbeelding.

Wie aan het eind van de middag de ogen weer opendoet zal hopelijk de kleine biotoop van ILFU met nieuwe verrijkende perspectieven op die mooie aarde verlaten.