Tricia Hersey, oprichter van het fantastische kunstinitiatief The Nap Ministry, ziet rust als een vorm van verzet om de obsessie met productiviteit terug te dringen. In haar werk benadert ze het begrip rust als een vorm van performancekunst, waarin ze elementen van Black Resistance, afrofuturisme en poëzie verwerkt.

Een historische benadering van de nacht en de slechte reputatie die het lange tijd had. Ekirch beschrijft hoe kunstlicht ons bioritme heeft aangepast. Ook schetst hij hoe verschillende personages, rituelen, geuren en geluiden met het donker verloren zijn gegaan. “The day has eyes, the night has ears.” Tegenwoordig is een groot deel van onze zintuigelijke input visueel, maar voordat lantaarnpalen de steden verlichtten, was men op bewolkte avonden grotendeels afhankelijk van gehoor om door de donkere straten te navigeren en waren we ons meer bewust van de geluiden om ons heen.

Pas toen ik al geruime tijd in Scandinavië woonde realiseerde ik me dat ik tijdens mijn jeugd nog nooit een goede sterrenhemel had gezien. Zo’n over the top sterrenhemel die je wel eens op foto’s ziet, en die dus niet is geretoucheerd (wat ik dacht), maar op de donkere plaatsen in de wereld echt bestaat. De Noorse Sigri Sandberg is al haar hele leven bang voor het donker. Toch onderneemt ze een winterse reis naar de bergen om meer over de duisternis te weten te komen. Naast haar eigen ervaringen ontmoeten we ook een andere vrouw, de Oostenrijkse Christine Ritter, die in 1934 een donkere winter op Spitsbergen doorbracht en daar Een vrouw in de poolnacht over schreef.

Dit boek bevat natuurbeschrijvingen voor wie het een aanlokkelijk idee lijkt om in het donker door de velden te wandelen maar er toch liever over leest dan daadwerkelijk naar buiten te gaan. Yates verwondert zich over het geluid van een houtduif, een wegspringende haas en andere zintuigelijke ervaringen die ’s nachts heel anders zijn dan overdag. De kalme verteltoon maakt het boek extra geschikt voor nachten waarin je de slaap niet kunt vatten.

Dit is geen boek, toch wil ik ook het bijzondere project de Nacht-Wacht van Marjolijn van Heemstra in dit lijstje opnemen. De Nacht-Wacht is een onderzoek naar de waarde van duisternis in een stad met te veel licht. Dit leidt onder andere tot nachtwandelingen in Amsterdam waar van Heemstra de lokale populatie glimwormen observeert. Momenteel staat ze in het theater met de voorstelling Schemeren, ook onderdeel van de Nacht-Wacht, waarbij het publiek gezamenlijk kijkt hoe de schemering invalt.

Een paar jaar geleden ging ik tijdens een verblijf in Taiwan met biologen en andere enthousiastelingen op nachtelijke wandelingen op zoek naar insecten aan de randen van Taipei. Tijdens een van de wandelingen raadde iemand me het betoverende The Man with the Compound Eyes aan. In deze ecologische parabel schetst Wu Ming-Yi een wereld tussen waken en slapen waarin klimaatverandering en de oorspronkelijke bewoners van Taiwan een grote rol spelen.

Nog een boek dat goed tot zijn recht komt wanneer je klaarwakker in bed ligt. Manguel beschrijft hoe hij ’s nachts het liefst door zijn gigantische collectie boeken bladert. The Library at Night leest als een kalme reis langs verschillende tijden en plaatsen waarin Manguel bibliotheken en het verzamelen van boeken in kaart brengt.

Gedachten over de nacht door schrijver en beeldend kunstenaar Etel Adnan. Misschien niet mijn favoriete werk van Adnan, maar omdat zij bijna alles wat ze aanraakte in goud veranderde en met haar leporello's (accordeonachtige drukwerken) en de tekeningen in haar teksten het begrip van wat een roman of dichtbundel kan zijn oprekte, horen deze nachtgedichten zeker in dit rijtje thuis. Uitgegeven door het inspirerende Nightboat Books, een onafhankelijke uitgeverij in New York. Op hun website beschrijven ze het creatieve proces als een ‘nachtboot’, een woord dat refereert aan reizen en beweging: “Perhaps writing a book is a way of locating and capturing something that will never stop moving. Perhaps reading a book is a related gesture.”

Ik ben kortgeleden verhuisd en het inpakken van mijn boekenkast duurde sowieso lang omdat ik verschillende boeken opensloeg waarvan ik de inhoud was vergeten, maar het haperde helemaal toen ik Nox tegenkwam. Ik kocht het boek een paar jaar terug en had het een tijd niet bekeken. Nox komt in een doos en ontvouwt als een leporello. Tussen de verhuisdozen verdween ik in een wereld waarin Carson het verlies van haar broer beschrijft in foto's, krabbels en aantekeningen. De versie in mijn handen is een replica van het handgemaakte boek dat Carson na zijn dood maakte. Het is kortom een prachtig object, verder is het boek slim, grappig en aangrijpend.

Deze vervreemdende novelle beschrijft het verlangen van de Romeinse amateurwetenschapper Plinius de Oudere om de natuur te catalogiseren. Plinius de Oudere leed aan insomnia, ’s nachts doet hij verwoede pogingen om nieuwe hoofdstukken aan zijn Natural History toe te voegen. Ik had dit boek een paar weken naast mijn bed liggen en las wanneer ik niet kon slapen steeds een kort stukje.

Ik vond Yoshimoto’s Kitchen heel goed. Haar roman Asleep is me een paar dagen geleden aangeraden en ik kijk er erg naar uit om het te lezen. In drie licht surrealistische verhalen schetst Yoshimoto momenten uit de levens van drie jonge vrouwen met ieder een vreemde slaapgewoonte. Een van hen is in rouw en begint te slaapwandelen. Een ander, die een verhouding begint met een getrouwde man van wie de partner in coma ligt, is steeds minder in staat om wakker te blijven. De derde, ooit verwikkeld in een liefdesdriehoek, wordt in haar dromen achtervolgd door iemand uit haar verleden.