Mijn hele volwassen leven ben ik arm geweest, terwijl ik niet bepaald in een kansarme omgeving opgegroeide; mijn ouders zaten in het onderwijs, we woonden in een keurige nieuwbouwwijk, er was geld voor buitenlandse vakanties, sportclubs, bijles en de orthodontist. Maar er ontbrak wel iets anders in mijn jeugd: liefde, bevestiging, een gevoel van veiligheid. Juist die schaarste vormde een voedingsbodem voor andere vormen van schaarste later in mijn leven: voor armoede, honger, ziekte en eenzaamheid. Acht jaar geleden werd ik, zzp’er met een chronische aandoening die amper nog het hoofd boven water kon houden, afgekeurd en belandde ik in de bijstand. Van iemand met een boeiende carrière was ik veranderd in het laagste op de maatschappelijke ladder. Dat zette me aan het denken. In hoeverre wordt je identiteit bepaald door je werk, en wat blijft er van je over als je te ziek bent om nog te kunnen werken? Ik ging me verdiepen in de mechanismes die schuilgaan achter armoede en ontdekte hoe verschillende vormen van schaarste elkaar beïnvloeden en versterken. Ik schreef er een boek over omdat ik inzichtelijk wilde maken wat leven met schaarste doet met een mens. Wat het deed met mij. Hier een paar boeken die ik las en die me bijbleven.
1. Johanna Hedva - De theorie van de zieke vrouw (2023, vertaald door Thalia Ostendorf)
Kunstenaar en schrijver Johanna Hedva, zelf chronisch ziek, onderzoekt hoe je je stem kan laten horen als je chronisch ziek en zo goed als onzichtbaar bent in de maatschappij. Om de scheiding tussen zieke en gezonde mensen te verklaren wijst ze naar het kapitalisme: de gezonde, werkende mens is de norm, de langdurige zieke is de afwijking. In dit essay pleit ze voor een antikapitalistisch protest waarin we voor elkaar en voor onszelf zorgen en elkaars kwetsbaarheid eren en bekrachtigen: the politics of care.
2. Nicolien Mizee - Hoog en laag springen: Faxen aan Ger (2021)
Bij Mizee, die jaren in de bijstand zat omdat ze niet in staat was om te werken, las ik voor het eerst over iemand anders die geconfronteerd wordt met uitkeringsinstanties. Hartkloppingen, klamme handen en vlekken voor mijn ogen kreeg ik ervan, zo groot was de herkenning – en mijn frustratie. Gelukkig is het ook een heel grappig en verslavend lekker boek. Nicolien Mizee is bovendien het levende bewijs dat het nog heel goed met je af kan lopen als je in de bijstand belandt: in dit deel van de faxenreeks beschrijft ze de publicatie van haar eerste boek.
3. Daniël Schreiber - Alleen (2022, vertaald door Jos van Kan)
Een prachtig boek over wat het betekent om alleen – zonder partner, zonder kinderen, maar met vrienden – ouder te worden en om afstand te moeten doen van de ideeën over je leven die je altijd hebt gehad, zoals een gezin stichten, oud worden met een grote liefde, maatschappelijk succes e.d. Daniel Schreiber gebruikt daarvoor de term dubbelzinnig verlies. Hij onderzoekt ook of vriendschappen de rol van een romantische relatie kunnen overnemen.
4. Elizabeth Strout - Het verhaal van William (2021, vertaald door Barbara de Lange)
Het vierde boek van Strout over Lucy Barton. Lucy groeit op in armoede, met een harteloze moeder, ze weet te ontsnappen aan haar milieu, vertrekt naar New York en wordt een succesvol schrijver. Maar ze blijft de armoede – en de schaamte ervoor – altijd met zich meedragen, ‘het gevoel dat mensen het aan haar kunnen “ruiken”’. In alle boeken en onderzoeken die ik las over armoede kwam dit terug: de schaamte van arme mensen en de angst voor (nieuwe) armoede. Armoede gijzelt de geest, het stuurt je denken en je gedrag, ook als je allang uit de geldzorgen bent.
5. Roxane Gay - Honger (2017, vertaald door Lette Vos)
Roxane Gay werd op haar twaalfde verkracht door een groep jongens, onder wie de jongen op wie ze smoorverliefd was. Ze vertelde het aan niemand; ze ging eten. Ze at in de hoop dat als ze zichzelf groot maakte, haar lichaam veilig zou zijn. Eten werd haar beste vriend. ‘Alleen in eten vond ik troost,’ schrijft ze. ‘Eten keurde me niet af en stelde geen eisen. Als ik at hoefde ik niemand anders dan mezelf te zijn. Dus kwam ik vijftig kilo aan, en nog eens vijftig, en nog eens vijftig.’ Een hartverscheurend boek dat inzichtelijk maakt hoe eenzaamheid en andere vormen van psychisch lijden kunnen resulteren in een eetstoornis.