Er waren heel veel boeken die ik mensen zou willen aanraden om te lezen. Leven & Lot springt er op de een of andere manier altijd uit. Geschreven door een schrijver die ook een geweldige journalist was. Maar waarom zou ik dat aanraden? Omdat het een geweldige, hartverscheurende roman is die je de rest van je leven met je meedraagt? Misschien omdat het een roman is waarin vragen over goed en kwaad een centrale rol spelen zonder dat ooit wordt vergeten dat het ook dan nog altijd over mensen gaat? En dat, zoals Philip Roth het ooit zei, literatuur geen morele schoonheidswedstrijd is?

Want dat is wat goede journalistiek ook kenmerkt: een zelfbewuste betrokkenheid bij de wereld, onafhankelijk van geest en met een oog voor niet alleen de botsende materiële belangen maar ook de morele vragen die daarachter schuilgaan. Een doordacht engagement, zonder de wil om morele zuiverheid te etaleren.

The Confidence-Man, van Herman Melville, is dat iets? Omdat er geen roman je beter kunt lezen nu Trump alweer president van Amerika zou kunnen gaan worden? Omdat als de journalistiek ergens toe op aarde is het het doorprikken van leugens is? Omdat de roman uiteindelijk altijd draait om de paradox dat we gedwongen zijn om elkaar te vertrouwen, in de voortdurende wetenschap dat vertrouwen kan worden beschaamd?

Even tussendoor: Het Proces en 1984. Niet omdat het indrukwekkende, klassieke romans zijn. Daar zijn er zo veel van. Nee, omdat de woorden orwelliaans en kafkaësk te pas en te onpas, door mensen met macht en zonder, worden gebruikt en misbruikt als stand-in voor daadwerkelijke ideeën. Het zou toch fijn zijn als journalisten wat vaker zouden durven vragen: ‘Wat bedoelt u met kafkaësk, meneer de minister?’

Iets van Tsjechov? Korte verhalen en geen romans, dus ik begin al een beetje te smokkelen. Maar als lezer van journalistieke verhalen word ik van weinig dingen gelukkiger dan van een scherp oog voor detail, van een journalist die voor alles opmerkzaam is die de dingen heel precies weet te benoemen. Tsjechov was een meester in wat criticus James Wood omschreef als ‘serious noticing’.

Iets dat het midden houdt tussen een essay en een kort verhaal: Werner, van de Amerikaanse Jo Ann Beard. Het verhaal, opgenomen in de bundel Festival Days, gaat over Werner – die zag u niet aankomen – een man die op een dag ontwaakt in een appartement dat in brand blijkt te staan. Ik dacht dat ik het zou willen aanraden omdat het prachtig laat zien hoe je als journalist door bescheiden te zijn en al het werk dat er ergens in is gaan zitten vol vertrouwen aan het oog te onttrekken, dat verhaal kunt laten schitteren.

Maar misschien is er nog wel een reden. Misschien zou ik het vooral willen aanbevelen omdat het zo mooi laat zien hoe dun de grens tussen feit en fictie is. Dat het journalistieke en het literaire verhaal loten aan dezelfde boom zijn en dat we niet voor niets hetzelfde woord gebruiken voor dat wat feitelijk en dat wat we fictief noemen. Dat het variaties op een vorm zijn, beide uit op een precieze weergave van de werkelijkheid. Dat literatuur en journalistiek ieder op hun manier dezelfde wereld proberen te vangen.

Nog één boek dan? En nu ik de grens tussen feit en fictie ben genaderd kan ik toch wel één stapje naar de andere kant zetten? Ik zou iedere journalist aanraden Janet Malcolm te lezen. Niet alleen dat wat voor de hand ligt, The Journalist & The Murderer, maar alles. Te beginnen met het boek dat voorafging aan die klassieker over de immoraliteit van journalistiek, In the Freud Archives. En daarna het boek dat erop volgde: The Silent Woman, over Sylvia Plath en Ted Hughes. Dat laatste omdat het een voor journalisten belangrijke waarheid bevat.