Het is hoog tijd voor erotische literatuur

Tijdens mijn allereerste college over literatuur stelde mijn docent de vraag of Fifty Shades of Grey gezien mag worden als literatuur. Ik had meteen het idee dat ik een stap achterliep op de rest omdat ik het boek niet kende. In mijn gretigheid om alles te lezen en leren over literatuur, bestelde ik het boek van E. L. James gelijk en las ik het in de trein van Enschede, waar ik nog woonde, naar Amsterdam. Als je literatuurdocent het over dit boek heeft, moest het wel goed zijn, toch? Je kunt je mijn verbazing wel voorstellen toen de seksscènes aanbraken – meteen verstopte ik de kaft in mijn schoot. Ik voel de gêne bijna weer als ik toegeef dat ik niet ophield met lezen, en dat ik de volgende twee boeken uit de serie ook gelijk aanschafte. Vond ik het goede boeken? Nee, dat niet – ik ergerde me mateloos aan de schrijfstijl en vond de personages totaal niet overtuigend, en toch wilde ik doorlezen.

De vraag van mijn docent was niet verrassend. Erotica en literatuur zijn al eeuwen met elkaar verstrengeld. In het oude Mesopotamië, Egypte en India zijn vroege teksten gevonden met een erotisch tintje. Denk bijvoorbeeld aan het Gilgamesj-epos, een heldendicht van circa 2100 voor Christus waarin een wild en onbeschaafd man getemd wordt door een priesteres van de liefde door zeven nachten erotisch samen te zijn. Wie wil er niet op die manier getemd worden? In de klassieke oudheid zijn er de Griekse Sappho en de Romeinse schrijvers Ovidius en Petronius. En in latere tijden kun je denken aan My Secret Life, dat tijdens het preutse Victoriaanse tijdperk in het geheim en anoniem verspreid werd. Wanneer het gaat om oude erotische teksten hebben we er minder moeite mee om deze als literatuur te bestempelen. Echter, de erotica van vandaag de dag wordt vaak als minderwaardige literatuur gezien.

Een reden hiervoor is dat erotica niet als een opzichzelfstaand genre wordt gezien – vaak zijn erotische scènes onderdeel van een ander genre zoals romantiek of drama. Ook wordt betoogd dat het te commercieel is, of oppervlakkig omdat het ‘makkelijk’ is geschreven. Ik begrijp ook wel waarom een werk als Fifty Shades of Grey niet tot de canon behoort, maar het lijkt erop dat wanneer erotiek een van de belangrijkste elementen in een boek is, het aan de kant wordt gezet als minderwaardig, en vooral niet als literair. Dat is zeker niet altijd terecht.

Toen ik een paar jaar geleden, als afgestudeerd literatuurwetenschapper, werd gevraagd om zelf een erotisch verhaal te schrijven, kwamen er logischerwijs allerlei gedachten in mij op. De hedendaagse erotica werd veelal geschreven vanuit de male gaze: de personages zijn wit, cis en hetero, zien er ‘perfect’ uit en hebben – naar mijn mening – onrealistische seks op onrealistische plekken. En als vrouwen zelf aan het woord zijn over hun verlangens wordt dit bestempeld als vulgair en irrelevant voor de literatuur. Ik herkende mezelf niet in de erotische verhalen die ik las en ook de seks die ik heb ervaren in mijn leven was anders. Bij de opdracht stond vermeld dat ik het verhaal ook anoniem of onder een pseudoniem mocht schrijven. Wilde ik mijn naam wel verbinden aan erotica? Zou ik dan nog serieus genomen worden als schrijver? Gelukkig lukte het me om mijn twijfels aan de kant zetten en besloot ik het als een kans te zien om erotische literatuur te queeren. En daarmee bedoel ik niet ‘queer’ als in een verhaal waarin twee vrouwen seks met elkaar hebben. Nee, queeren als in: alle heteronormatieve en patriarchale structuren die we kennen als norm slopen met mijn pen.

Ik ging op zoek naar iets waar ik als lezer ook naar verlang: erotica die gevoelige snaren raakt en emoties overbrengt die je niet verwacht in seksverhalen. Ik wil geloofwaardige personages met onzekerheden, die met vallen en opstaan leren genieten van seks. Bovenal wil ik kwetsbare erotica lezen die laat zien hoe sexy consent kan zijn. Dus gaf ik mezelf de opdracht het vanuit deze gedachten te schrijven. Ik zou hier graag een hoopvol verhaal willen vertellen over hoe makkelijk mijn ideeën ontvangen werden. Toch bleken de opdrachtgevers niet helemaal te weten wie ze in huis hadden gehaald. Achter elk orgasme dat niet komt – want seks draait niet alleen om klaarkomen – en achter iedere geaccepteerde queer moslim – want ook wij hebben verhalen zonder strijd –, schuilt een vermoeide schrijver die achter de schermen strijd heeft moeten leveren om deze verhalen te kunnen vertellen.

Ik tikte hele Wikipediapagina’s aan uitleg en verantwoording – soms succesvol, soms tevergeefs – over waarom consent ook non-verbaal kan zijn, waarom je niet verward hoeft te zijn over je queerness, waarom je niet uit de kast hoeft te komen, en waarom een erotisch verhaal ook zou mogen gaan over seksuele trauma’s en de gevolgen daarvan. Ik liet de striae van mijn dikke personage aanbeden worden alsof het gouden littekens waren. Het polyamoureuze stel was blij voor elkaar als een van hen seks had met een ander. En ik pleitte voor een open einde hier en daar, net zoals seks dat vaak heeft. Mijn personages mochten ook fouten maken. Hun hoofd stoten en erom lachen. Ze mochten zich identificeren met allerlei genders, zonder dat uit te hoeven leggen aan de lezer. Ze masturbeerden naar hartenlief. En soms legden ze hun hele hebben en houden op tafel, open en bloot, klaar om gekwetst te worden. Net als ik.

Gelukkig ben ik niet alleen in deze strijd en wordt erotica steeds vaker in een nieuw daglicht gezet. Zo brachten Marie Lotte Hagen en Nydia van Voorthuizen twee bundels uit waarin erotische literatuur gequeerd werd. Ik mocht zelf bijdragen aan Damn Horny, en in de tweede bundel Fucking Horny kwam ik het verhaal ‘Hier mag alles, ‘ik’ vind alles geil aan je’ van Ayla Çeking Satijn tegen dat me greep. Op het eerste gezicht lijkt het een geile instructie, maar Satijn weet als geen ander met rollen te spelen. Niet alleen genderrollen zijn fluïde, maar ook de fantasierollen – wie wil ‘je’ zijn en wie stel jij voor dat ‘ik’ ben? Als dat niet getuigt van innovatieve stijl, weet ik het ook niet.

Tijdens het jureren van Het Rode Oor – een schrijfwedstrijd voor erotische verhalen – las ik verhalen die weer hele nieuwe deuren voor me openden. Zo schreef de juryprijswinnaar van 2023 Olga Ponjee een bijzonder stuk waarin schimmel en erotiek bij elkaar worden gebracht. Een combinatie waar je misschien niet meteen aan denkt, maar Ponjee weet dit zo meesterlijk te doen dat je je wel moet overgeven aan haar pen.

In het boek van Yael van der Wouden, dat zelfs op de Man Booker Prize shortlist belandde, werd ik ervan overtuigd dat de peer de meest sexy vrucht is die er bestaat. The Safekeep (2024) gaat over Isa die onverwacht moet omgaan met haar broers vriendin Eva die bij haar in huis wordt achtergelaten, maar heeft zoveel lagen als een ui. Het is een geladen verhaal over Nederland na de Tweede Wereldoorlog geserveerd met fruitige seks.

Van der Wouden raadde me Randa Jarrar aan – zo’n auteur die zware onderwerpen weet te mixen met het luchtige. Haar boek A Map of Home dat al in 2008 uitkwam is een bildungsroman waarin hoofdpersonage Nidali tegelijkertijd moet leren omgaan met grote veranderingen – zoals haar thuisland Koeweit achterlaten en oorlog – als ook kennismaakt met haar eigen seksualiteit. De kwetsbaarheid waarmee het opgroeien in alle facetten wordt uitgelicht laat zien hoe seks een onderdeel van alle levens is op zijn eigen manier.

Ik kon geen genoeg krijgen van al deze literatuur en heb alweer nieuwe werken klaarliggen op de stapel naast mijn bed. Siska Baeck stuurde mij haar debuutroman Verzonnen lichaam op. Een verhaal dat gaat over twee vrouwen, beide schrijvers, die elkaars lichaam verkennen. Het belooft thema’s als liefde, macht en kunst aan te raken. Ik heb zo’n vermoeden dat het nog zoveel meer gaat zijn. In de boekhandel pakte ik een boek op waarvan de kleur me aansprak (tja, judging a book by it’s cover) en dat bleek precies in mijn straatje te vallen. In Little Rot van Akwaeke Emezi worden we meegenomen naar de onderwereld van een Nigeriaanse stad. Aima en Kalu beëindigen hun relatie na een lange tijd bij elkaar zijn. Kalu gaat naar een seksfeest met vriend Ahmed, en vanaf dat moment komt alles op zijn kop te staan. En het boek dat bovenop de stapel ligt is Feast While You Can van Onjuli Datta en Mikaella Clements. Angelina leeft haar hele leven in een stadje waar niets gebeurt – totdat Jagvi opdaagt en het avontuur begint. Een eeuwenoud kwaad neemt Angelina’s lichaam over, Jagvi jaagt het beest weg en romantiek ontstaat. Maar, dat is nog maar het begin! Queer liefde, magie, horror en dat allemaal in een klein bergstadje. Wat wil je nog meer?

‘We kunnen ze niet vinden’ is geen reden zoals je ziet, de complexiteit van seksuele verlangens en alles daaromheen zijn altijd al een onderdeel van literatuur geweest. Het zal in ons voordeel zijn om de hardnekkige vooroordelen rondom erotica aan de kant te zetten en de diversiteit in seks en sensualiteit een verdiende plek in de literatuur te geven.