Exploring Stories 25: het thema Nature's Narrative

Vorig jaar wijdden we er een complete festivaldag aan: Nature’s Narrative – het verhaal dat de natuur ons wil vertellen, maar waar wij mensen maar moeilijk naar kunnen luisteren. Maar één festivaldag was niet genoeg, we moeten verder praten over dit thema en daarom hebben we Nature’s Narrative nu omarmd als programmalijn binnen Exploring Stories. De natuur laat zich ten slotte niet in één middag vatten. Dit jaar willen we nóg beter luisteren, naar alle natuurverhalen die ritselend, krakend, smeltend, tjilpend of juist oorverdovend stil tot ons komen. 

Dit jaar stellen we onszelf opnieuw de vraag: wat betekent het om de natuur een stem te geven? Vorig jaar verkenden we de talloze manieren waarop we als mensen kunnen luisteren naar de meer-dan-menselijke wereld; dit jaar leggen we de nadruk op wat dat luisteren eigenlijk van ons vraagt. Want wie goed luistert, hoort ook de pijn, van ecologische verwoesting, politieke keuzes en structurele uitbuiting. Nature’s Narrative doet misschien wel een beetje pijn aan de oren. Maar horen we dan ook ook de oproep tot verandering? 

In deze programma’s maken we ruimte voor verhalen buiten het menselijke perspectief én staan we stil bij de verantwoordelijkheid die we als mensen hebben. Hoe spreken we namens de natuur zonder haar te overschreeuwen? Welke taal kunnen we bezigen zodat we niet-menselijk leven niet alleen representeren, maar ook beschermen? Kunnen literatuur, activisme en filosofie eigenlijk wel tegenwicht bieden aan het dominante denken waarin de aarde louter als grondstof wordt beschouwd?

Binnen Nature’s Narrative horen we stemmen die de grenzen tussen mens en natuur bevragen en verleggen. Die niet terugdeinzen voor ongemakkelijke waarheden. Die ons vertellen zien dat verbondenheid en herstel wel degelijk mogelijk zijn. In gesprekken met o.a. Sunil Amrith, Bibi Dumon Tak en Arita Baaijens vragen we ons af hoe de natuur haar verhaal vertelt, en of wij daar als mensen eigenlijk wel naar kunnen luisteren. En áls we luisteren: horen we dan alleen noodkreten, of ook toekomstmuziek? 

Gesprekken en performances

Sunil Amrith en Roxane van Iperen over de schaduwkant van vooruitgang

Wat zegt de manier waarop we met onze aarde omgaan, over de manier waarop we met elkáár omgaan? Wat is menselijke vrijheid waard als die ten koste gaat van de planeet? En hoe ver reikt onze verantwoordelijkheid: tot onze achtertuin, of tot de andere kant van de wereld?

De in Singapore opgegroeide historicus Sunil Amrith, docent aan Yale University, verweeft in zijn boek De brandende aarde: hoe de mens de aarde veranderde de geschiedenis van klimaatverandering met die van kolonialisme, migratie en uitbuiting. Hij laat zien dat ecocide en genocide vaak in elkaars verlengde liggen; menselijke vrijheid en technologische vooruitgang zijn namelijk meer dan eens gebouwd op de ontwrichting van ecosystemen én van mensenlevens in specifieke delen van de wereld. Oftewel: waar de aarde wordt uitgebuit, worden vrijwel altijd óók mensen uitgebuit. Amrith heeft een holistische kijk op de zaken, en veel aandacht voor de global south. Ook over onmogelijk grote onderwerpen als de wereldwijde voedselvoorziening en migratiestromen schrijft hij verrassend helder en meeslepend. 

Wat ons betreft een match made on Earth, dus, dat Amrith tijdens Exploring Stories in gesprek gaat met Roxane van Iperen. Ook zij heeft zich de afgelopen jaren vaak hardop afgevraagd waar onze verantwoordelijkheid voor grote en kleinere ecosystemen begint en eindigt. In haar pamflet Eigen planeet eerst onderzoekt ze waarom onze democratie geen antwoord lijkt te hebben op de grootste crisis van onze tijd. Is het misschien zelfs juist de democratie, die ons lam legt en richting de rand van de afgrond stuurt? Waar Amrith het grotere geheel overziet, richt Van Iperen zich specifiek op het westerse onvermogen om structureel te veranderen. We kennen haar tenslotte ook als de schrijver die onze westerse welzijnsparadox zo scherp fileerde (Eigen welzijn eerst) en liet zien hoe we van vooruitgangsgeloof naar (als zelf-zorgzaamheid) vermomd conservatisme zijn gesukkeld. Sanne Bloemink zal dit gesprek modereren.

De tekst gaat door onder de slider

In dit gesprek zullen Amrith en Van Iperen zich buigen over de prijs die de aarde (en haar bewoners) momenteel betalen voor vooruitgang. Dat prijskaartje lijkt getekend door ongelijkheid en machtsverschillen. Dat we tegen de grenzen van onze vrijheid en groei aanlopen, lijkt evident. We zijn benieuwd of er volgens deze denkers nog een weg terug is – of juist een weg vooruit. 

Bibi Dumon Tak en Tijl Nuyts over dierlijke stemmen en ondergrondse revoluties

Wat is ervoor nodig om onszelf werkelijk te spiegelen aan dieren – en wat zien we dan? Wat kunnen muggen of naakte molratten, om maar twee diersoorten te noemen, ons leren over eenzaamheid, samenleven en verzet?

In Rimpeling (2024) van Bibi Dumon Tak (1964) valt de zonderlinge Marthe van de trap terwijl ze het leven van een langpootmug probeert te redden. Marthe woont afgelegen aan de rand van het bos en heeft nauwelijks contact met andere mensen. Haar verbondenheid met de dieren in en rondom haar huis – muizen, duiven, insecten – is echter groot, en zelfs de dingen om haar heen lijken een ziel te dragen: bijzettafeltjes, laatjes die niet meer goed sluiten, een vergeten knikker. Na Marthes dood geeft Dumon Tak alles dat achterblijft een stem: dieren én objecten komen tot leven en schetsen een intiem portret van een vrouw én van een wereld waarin zelfs het allerkleinste betekenis draagt. Ook Tijl Nuyts (1991) laat zien hoe mens en dier onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. In zijn debuutroman Grondwerk (2025) volgen we een samenleving van naakte molratten, diep onder het Vaderlandsplein in Brussel. Daar, in een gangenstelsel vol complotten en toekomstbeelden, groeit een verhaal over verzet, collectieve actie en de noodzaak van gedeelde grond. Nuyts schetst een Animal Farm-achtige wereld waarin de revolutie onder de aarde niet alleen een spiegel is van de mens, maar ook een waarschuwing: we kunnen simpelweg niet zonder elkaar.

De tekst gaat verder onder de slider

Moderator van dit gesprek is Nikki Dekker, die met Graafdier (2022) ook liet zien hoe dieren overal in de kieren van ons bestaan aanwezig zijn. Wat deze drie auteurs ons, ieder op hun eigen manier, proberen te vertellen: de verhalen van dieren zijn ook de verhalen van onszelf.

Arita Baaijens: wat wil de zee ons vertellen? (mini-college)

Wat zou de Noordzee ons te vertellen hebben als we serieus met haar in gesprek gingen? En waarom doen we dat zo weinig? In Nederland bedwingen we rivieren, trekken rechte lijnen door het landschap en beschouwen de zee als ons bezit. Deze bazige houding sijpelt ook door in onze taal. Maar wat als we de natuur niet langer als decor of hulpbron zien, maar als volwaardige gesprekspartner? In haar eigenzinnige boek In gesprek met de Noordzee onderzoekt schrijver en ontdekkingsreiziger Arita Baaijens hoe je een stem geeft aan iets wat in principe niet kan praten. Tijdens dit mini-college laat Baaijens ons horen hoe de stem van de Noordzee kan klinken als je de moeite neemt te luisteren. Je gaat in gesprek met de zee en verrijkt je woordenschat met zeese taal.

Meer Nature's Narrative bij ILFU

Het afgelopen jaar publiceerden we op ILFU Daily artikelen van verschillende auteurs over dit thema. Daarnaast organiseerden we – in samenwerking met het Network for Environmental Humanities van de Universiteit Utrecht en onder leiding van Mia You en Tom van Bunnik – al twee keer een serie van vier creatieve schrijfworkshops rondom het thema Nature's Narrative. Tijdens elke workshop gingen een schrijver, dichter of kunstenaar en een academicus die zich beiden bezighouden met natuur, klimaat en milieu met elkaar in gesprek. Ze vertelden over hun werk, bespraken hun praktijk en gaven de workshopdeelnemers een schrijfopdracht. Na een korte schrijfsessie kregen de workshopdeelnemers de gelegenheid om hun eigen werk te delen en te bespreken.