Exploring Stories 25: het thema Woman, Life, Freedom

Wat als je lichaam altijd een strijdtoneel vormt? De feministische strijd is in wezen altijd een strijd om bestaansrecht geweest – om gezien, gehoord en geloofd te worden. En nergens werd dat in de recente geschiedenis zo krachtig verwoord als in de drie woorden Zan, Zendegi, Azadi: vrouw, leven, vrijheid. De leus ontstond in de Koerdische verzetsbeweging als Jin, Jiyan, Azadi en werd wereldwijd bekend toen in september 2022 de Iraans-Koerdische Jina Mahsa Amini om het leven kwam in hechtenis van de Iraanse moraalpolitie, omdat ze haar hoofddoek ‘onjuist’ zou hebben gedragen. Haar dood vormde de aanleiding voor een ongekende protestbeweging, waarin duizenden Iraanse vrouwen openlijk hun verzet toonden tegen het onderdrukkende regime, door hun hoofddoek af te doen, hun haren af te knippen, te zingen, te schrijven, hun plek in de publieke ruimte op te eisen.

Woman, Life, Freedom begon in Koerdistan en Iran, maar reikt veel verder. Want de onderdrukking van vrouwen is universeel, de mechanismen zijn wereldwijd herkenbaar. Tegelijk toont de beweging ook iets fundamenteel hoopvols: dat zelfs wanneer bijna al je vrijheden zijn ontnomen, je nog altijd in staat bent te gaan staan voor je rechten en verlangens. Dat vrouwen zich kunnen organiseren, ondanks onderdrukking en dat daar een immense collectieve kracht uit voortkomt. Dat maakt Woman, Life, Freedom verwant aan andere feministische bewegingen wereldwijd, zoals in Latijns-Amerika, waar vrouwen al jarenlang protesteren tegen gendergerelateerd geweld, femicide en structurele ongelijkheid. De combinatie van kwetsbaarheid én een scherp politiek bewustzijn weerklinkt dan ook luid en duidelijk in de veelheid aan feministische literatuur uit die regio. Overal ter wereld en steeds opnieuw pakken feministische schrijvers de pen op, om woorden te geven aan wat anders vermorzeld dreigt te worden.

Aan de basis van alle gesprekken onder deze programmalijn ligt dan ook de vraag: wat kunnen literatuur en kunst betekenen voor de feministische strijd tegen onderdrukking? Hoe verhouden schrijvers zich tot onderdrukking, geweld en structurele ongelijkheid? En welke rol kan vrouwelijke solidariteit – tussen vriendinnen, zussen, moeders, minnaars – spelen in het ontmantelen van systemen die vrouwen klein proberen te houden (spoiler: er is gelukkig ook troost)?

In deze programmalijn brengen we schrijvers samen die de wereld door een feministisch vergrootglas bevragen, vaak tegen de klippen op. Met o.a. de Mexicaanse schrijver Jazmina Barrera, die in haar prachtige moederschapsmemoires Linea Negra laat zien dat het persoonlijke altijd politiek is, en een gesprek tussen de Groenlandse schrijver Naja Marie Aidt en Zweedse schrijver Johanne Lykke Holm, over geweld, vrouw-zijn en de troost die vrouwenvriendschap kan bieden. Jantine Jongebloed, Rodante van der Waal en Sanne Thierens gaan vanuit hun werk in gesprek over abortus, zelfbeschikking en ‘obstetrisch geweld’. Tot slot gaat auteurscollectief Fixdit, dat streeft naar meer diversiteit in de literaire wereld en canon, in gesprek met Rachida Lamrabet over haar roman Vertel het iemand (2018).

Meer Woman, Life, Freedom buiten Exploring Stories: bezoek ook ons filmprogramma Film & Talk: Persepolis, waar de verfilming van de graphic novel van Marjane Satrapi wordt vertoond, met een introductie door dichter en filmmaker Nafiss Nia. Meer dan twintig jaar na publicatie resoneert dit verhaal meer dan ooit, nu bewegingen zoals Woman, Life, Freedom de stemmen versterken van degenen die strijden voor vrijheid en mensenrechten. 

Gesprekken en performances

Naja Marie Aidt en Johanne Lykke Holm over geweld, vrouw-zijn en de troost van vriendschap

Hoe leef je verder wanneer een gewelddadige gebeurtenis zich in je lichaam heeft vastgezet? Hoe vind je woorden voor wat zich schuilhoudt in het donker? En welke rol spelen vriendschap en solidariteit in het dragen van die last? 

Naja Marie Aidt (Groenland, 1963) schreef met Oefeningen in donkerte (2025, vertaald door Kor de Vries, uitgeverij Querido) een rauwe en intieme roman over een vrouw die probeert te leven met de diepe sporen van trauma. Ze woont alleen, slaapt soms onder haar salontafel en probeert in kleine stappen haar leven weer op te bouwen. Ze vindt steun in gesprekken met haar therapeut, maar vooral in de vriendschappen met vrouwen uit haar omgeving – door solidariteit blijkt de donkerte beter te verdragen. Oefeningen in donkerte is een confronterende roman, waarin het alomtegenwoordige geweld tegen vrouwen en de liefde tussen vrouwen onderling elkaar steeds nét in balans houden. 

Aidt gaat in gesprek met Johanne Lykke Holm (Zweden, 1987), die Aidts vorige roman (Het boek van Carl) naar het Zweeds vertaalde. In haar eigen werk schrijft Lykke Holm over vergelijkbare thema’s: vrouw-zijn, collectieve rituelen en de continue dreiging van geweld. Haar roman Strega (2020, vertaald door Eline Jongsma, Uitgeverij Oevers) is een feministische gothic novel waarin negen jonge vrouwen samenleven in een afgelegen hotel, balancerend tussen gehoorzaamheid en verzet. Als een van de meisjes verdwijnt, gaat Strega de diepte in over de mythen die aan jonge vrouwen worden verteld, over het geweld dat ze moeten ondergaan en de vraag of ze iets beters van de wereld mogen verwachten. De roman werd naar dertien talen vertaald en voor vele grote prijzen genomineerd. 

De tekst gaat verder onder de slider

In dit gesprek ontmoeten twee schrijvers elkaar in hun gedeelde fascinatie voor de levens en ervaringen van vrouwen – de duistere, maar ook de meest verbonden kanten ervan. Verwacht een stevig, openhartig gesprek over geweld tegen vrouwen, maar ook troostende onderwerpen als vriendschap, solidariteit en de zoektocht naar een eigen plek in de wereld.

Dit gesprek wordt gemodereerd door Melissa Giardina.

Jazmina Barrera en Bregje Hofstede over zwanger-, moeder- en makerschap

Hoe schrijf je over iets wat zo alomtegenwoordig én ongrijpbaar is als moederschap? Hoe geef je vorm aan een ervaring die al zo oneindig vaak is gegijzeld door clichés, taboes en idealen van anderen?

De Mexicaanse schrijver Jazmina Barrera waagt zich eraan in Linea nigra – deels memoires, deels manifest, honderd procent literaire verkenning van het moederschap. Al tijdens haar zwangerschap raakt ze zich bewust van de diepe breuklijn die een kind in een leven kan slaan. Barrera trekt lijnen tussen bevallen en aardbevingen, tussen schrijverschap en maansverduisteringen. En ze vertelt levendig over haar moeder, kunstenaar, die alles wat ze maakte – drie, vier schilderijen per jaar – direct naar een verzamelaar stuurde. Daar lag haar werk opgeborgen in een opslagruimte, veilig en onzichtbaar, totdat een aardbeving alles verwoestte. De vraag die Barrera in Linea nigra (ook) stelt is: wat betekent scheppen, als niemand ooit te zien krijgt wat je maakt? Blijft er dan nog iets van over? En is het mogelijk om moeder te worden én maker te blijven? 

Schrijver Bregje Hofstede onderzoekt in haar jubelend ontvangen roman Oersoep vergelijkbare thema’s. Is het nog mogelijk om origineel te schrijven over zwanger zijn, bevallen, moeder worden – of is daar een geheel nieuwe taal voor nodig? Als dat zo is, dan heeft Hofstede die taal zeker gevonden: voor pijn, voor controleverlies, voor nieuw leven dat in jou leeft en dat uit jouw leven is ontstaan. Oersoep is intens en intiem, heeft volgens de uitgever ‘meer weg van een trip dan van een roman’ en werd door critici onder meer vergeleken met de poëzie van Paul van Ostaijen, vanwege het ‘naar mystiek tastende nihilisme’. \

De tekst gaat verder onder de slider

Tijdens Exploring Stories gaan Barrera en Hofstede in gesprek over moeder- en makerschap en alles daaromheen, ook de dingen die in woorden (nog) moeilijk te vangen zijn: de clichés, de taboes, het rauwe en het sublieme.

Dit gesprek wordt gemodereerd door Melissa Giardina.

Jantine Jongebloed, Rodante van der Waal en Sanne Thierens over abortus, zelfbeschikking en ‘obstetrisch geweld’

We moeten het over abortus hebben – en over hoe de Nederlandse abortuszorg steeds meer onder druk komen te staan. Abortus is een recht, maar het is óók nog steeds opgenomen in het wetboek van strafrecht, waardoor het op ieder moment (weer) gecriminaliseerd kan worden. En overal ter wereld, maar ook in Nederland, groeit onder invloed van rechtse regimes de invloed van de anti-abortusbeweging. Als reactie daarop schieten nieuwe generaties Dolle Mina’s en andere feministische bewegingen als paddestoelen uit de grond. 

Hoe kunnen we over abortus spreken zonder in oude discussies te vervallen? En hoe kan de literatuur ons daarbij helpen? In dit programma laten we daarover twee schrijvers aan het woord die allebei recent iets waardevols hebben toegevoegd aan de ‘abortusliteratuur’. Van Jantine Jongebloed (1987) is nét Over abortus verschenen, een prachtige bundel met ervaringsverhalen over abortus van zes vrouwen en één partner. Twijfel, zekerheid, verdriet en opluchting, alles komt voorbij in deze verhalen die de stigma’s en mythen over abortus ieder op hun eigen manier doorbreken. En dat is nodig, want in het publieke debat wordt veel gepraat óver vrouwen die een zwangerschap afbreken, maar zelden mét hen. En dat gaat toch over zo’n 40.000 vrouwen per jaar, in Nederland alleen al. In Over abortus krijgen de mensen achter deze cijfers een gezicht. Jongebloeds boek biedt ontroerende en verrassende antwoorden op de vraagt wat het recht op abortus betekent voor hen die het aangaat. 

Jongebloed gaat in gesprek met Rodante van der Waal (1992), die naast filosoof, dichter en schrijver ook verloskundige is. Van der Waal onderzoekt in hun eveneens net verschenen essay Baas in eigen buik hoe vruchtbaarheidszorg én abortusrecht in Nederland functioneren (en vaak tekortschieten). Op het gebied van vruchtbaarheid (anticonceptie, abortus, zwangerschap, baren) merkt Van der Waal een gebrek aan zelfbeschikking op; ze spreekt zelfs van ‘obstetrisch geweld’. Aan de hand van persoonlijke ervaringen, poëzie en filosofisch denken bespreekt ze hoe we baas in eigen buik kunnen zijn in weerbarstige tijden. Eerder publiceerde Van der Waal een schitterende reeks ‘Abortuspastellen’, gedichten in De Gids. Een aantal van deze gedichten zal ze ook live voorlezen. Tot slot sluit journalist en onderzoeker Sanne Thierens aan bij dit gesprek. Zij werkt momenteel aan een non-fictie boek over hoe een groep feministen in 1976 tien dagen lang een abortuskliniek in Heemstede bezette om te voorkomen dat die gesloten zou worden. De bezetting verschijnt in 2026 bij Nijgh & Van Ditmar.

Dit gesprek wordt gemodereerd door Dieuwertje Mertens

Live-opname podcast Lange lijnen: Fixdit in gesprek met Rachida Lamrabet over haar roman Vertel het iemand

Wie bepaalt welke verhalen worden doorverteld en welke uit ons collectieve geheugen verdwijnen? Tijdens een live-opname van de Fixditpodcastserie Lange lijnen spreekt Rachida Lamrabet met jonge letterkundigen Maria van Dordrecht en Iris Kater Mirsalari over haar roman Vertel het iemand. Het boek volgt een jonge Amazigh die tijdens de Eerste Wereldoorlog naar het front in Frankrijk wordt gestuurd. Lamrabet laat zien hoe noodzakelijk het is om geschiedenis vanuit meerdere perspectieven te vertellen. Sommige verhalen verdwijnen niet toevallig, stelt zij, en dat heeft gevolgen voor hoe toekomstige generaties naar zichzelf en de ander kijken. Ze vertelt ook over schrijvers die haar hebben beïnvloed, Fatima Mernissi en Leila Abouzeid. Lange lijnen is een podcastreeks van schrijverscollectief Fixdit, dat streeft naar meer diversiteit in de literaire wereld en canon. In deze podcast vertellen leden van auteurscollectief Fixdit over hun schrijverschap en hoe het werk van belangrijke vrouwelijke auteurs hen inspireert.