In deze 10 romans kruip je in het hoofd van iemand met psychische problemen

Muzikant en schrijver Aafke Romeijn kampt al sinds haar tiende met zware depressies en put uit deze ervaring inspiratie voor haar muziek en romans. Over het leven met depressie schreef ze het boek Ga gewoon wat leuks doen, dat binnenkort verschijnt. Ze kwam erachter dat niet iedereen over psychische problematiek kan of durft te spreken en dat er nog veel onbegrip heerst. Daarom stelde ze een lijst leestips samen met de beste boeken die empathie creëren voor mensen met diverse stoornissen. Want wie kan beter invoelbaar maken hoe het is om te leven met psychoses dan Maarten Biesheuvel en wie schreef er ooit indringender over PTSS en rouw dan Toni Morrison?

Tags

Mentale gezondheid Psychische gezondheid Depressie
Foto: Joshua Fuller / unsplash

Word ILFU Member en steun onze schrijvers en verhalen

Vertel me meer

Wanneer je denkt aan psychiatrische problematiek in de literatuur, dan kom je al snel uit bij verhalen over depressie, want die zijn er in overvloed. Hoofdpersonages die somber zijn, lethargisch, twijfelend aan alles – ze bevolken onze literatuur sinds mensenheugenis. Voor deze leeslijst heb ik geprobeerd een breder scala aan psychiatrische diagnoses inzichtelijk te maken. Van posttraumatische stressstoornis tot psychose en postnatale depressie: zoals er talloze fysieke ziektebeelden zijn, zo is ook de psychiatrie een rijkgeschakeerd kleurenpalet. Sommige auteurs kampen zelf met psychische problemen en schrijven vanuit hun ervaringen, anderen creëren getroebleerde hoofdpersonages als onderzoeksobject. Alle boeken kunnen echter gelezen worden vanuit hetzelfde objectief: het beter invoelbaar en voorstelbaar maken van psychische kwetsbaarheden. In mijn ogen zijn onderstaande literaire werken geslaagde voorbeelden van boeken die empathie creëren voor mensen met diverse stoornissen. Daarnaast zijn het stuk voor stuk literaire pareltjes die – ook zonder focus op psychiatrie – ieders aandacht verdienen.

1. Sylvia Plath - De glazen stolp (1963, vertaald door René Kurpershoek)

Een klassieker in het genre: het autobiografische relaas van Plath, die een geschiedenis van aanhoudende suïcidaliteit schetst. Van onzeker pubermeisje tot depressieve socialite. Al helemaal pijnlijk te lezen wetende dat Plath net na het verschijnen van De glazen stolp op dertigjarige leeftijd een eind aan haar eigen leven maakt en haar man en kinderen achterlaat.

2. Brett Easton Ellis - American Psycho (1991, vertaald door Balt Lenders)

Toegegeven: het is moeilijk sympathie op te brengen voor het hoofdpersonage van American Psycho, een neurotische seriemoordenaar die geld als water verdient op Wall Street. Toch heb ik deze roman in dit lijstje opgenomen, omdat naarmate het verhaal vordert, steeds meer twijfel ontstaat over de psychische gesteldheid van het hoofdpersonage. En die twijfel wordt zodanig subtiel opgebouwd dat je plots de psyche van een sociopaat probeert te ontrafelen.

3. Maarten Biesheuvel - In de bovenkooi (1972)

Biesheuvel kampte zijn hele leven met depressies en psychoses, en in zijn verhalen slaagt hij er keer op keer in om op een luchtige maar zeer doeltreffende manier invoelbaar te maken hoe het is om plotseling alle grip op de realiteit te verliezen.

4. Jan van Mersbergen - Een goede moeder (2021)

Van Mersbergen schetst een onthullend maar empathisch beeld van zijn ex-vrouw, die met psychische problemen kampt maar toch zo goed en kwaad als het gaat moeder probeert te zijn van hun dochter. Maakt pijnlijk inzichtelijk waarom het als psychiatrisch patiënt soms onmogelijk voelt om op te staan en de deur uit te gaan.

 

5. Roger Van de Velde - De knetterende schedels (1969)

Van de Velde is een relatief onbekend gebleven Vlaamse auteur, die gedurende zijn (te korte) leven kampte met een zware verslaving aan pijnstillers, die hem meerdere keren deed belanden in gesloten psychiatrische inrichtingen. Over zijn ontmoeting met psychiatrisch patiënten aldaar schreef hij confronterende maar ook humoristische verhalen.

6. Claire Vaye Watkins - Ik hou van je maar ik kies het duister (2021, vertaald doorJeske van der Velden)

Het hoofdpersonage van deze roman leidt aan een postnatale depressie, en laat haar man en baby in de steek om op zoek te gaan naar sporen van haar jeugd, die ze doorbracht in armoede. Het laat zien dat psychiatrische kwetsbaarheid niet alleen een fysiek en mentaal probleem is, maar ook een klassenprobleem. 

7. Lionel Shriver - We moeten het even over Kevin hebben (2003, Mieke Trouw)

In deze roman probeert een moeder verwoed begrip te krijgen voor haar zoon, die vanaf zijn geboorte al problematisch gedrag en een gebrek aan empathie laat zien, en als puber uiteindelijk school shooter wordt. Na afloop van zijn gruweldaad probeert zijn moeder te reconstrueren waar zijn problemen begonnen zijn, en of zij hem had kunnen helpen of tegenhouden.

Charlotte Perkins Gilman - Het gele behang (1892, Tjadine Stheeman )

Een klassieker waarin nu eens niet – zoals in de 19e eeuw gebruikelijk was – een mannelijke auteur aan het woord is over een ‘hysterische vrouw’, maar waarin een vrouwelijke auteur vertelt over depressie en waanzin, deels veroorzaakt omdat haar man haar opsluit. De muren met geel behang komen elke dag op haar af.

9. Brian Castner - The Long Walk (2013, nog niet vertaald in het Nederlands)

Het relaas van een Amerikaans militair die in Irak dient. Na afloop openbaart zich een zware vorm van PTSS, waardoor hij terug in Amerika veel moeite heeft om zijn leven weer op te pakken, en hij het liefst meteen terug zou gaan naar oorlogsgebied.

10. Toni Morisson - Beminde (1987, Nettie Vink)

Deze roman schetst de PTSS en chronische rouw waaraan een zwarte vrouw lijdt die halverwege de 19e eeuw haar verleden als tot slaaf gemaakte probeert te verwerken. Dat haar gestorven baby plotseling als geest haar leven binnenwandelt maakt dat dat verleden plotseling weer wordt opengegooid.