Ik was nog geen vijf jaar oud. Met mijn moeder liep ik over een plein in Italië toen ik zes kittens zag. Ze waren nog maar een paar dagen oud. Ik wees naar een van de pasgeboren poezen.
‘Die gaat dood.’
Ik weet niet of mijn moeder schrok of lachte. Allemaal gedroegen ze zich hetzelfde, staken op dezelfde wijze hun neus in de lucht, en kropen naar hun moeder toe. Toch bleef ik wijzen naar het katje met de meeste vlekken op de rug.
De volgende dag liepen we weer langs het nestje. Het gevlekte katje leefde niet meer, vertelde de vrouw op het plein die iedere dag melk en pap voor ze klaarzette.
Mijn hamster heette Mario, hoewel het eigenlijk een Maria was. Ik was niet erg op hem gesteld, maar hij was vrolijk, draaide rondjes in zijn rad, en vrat zonnebloempitjes uit mijn hand. Op een avond was hij heel druk aan het draaien in zijn rad. ‘Morgen is die dood’, zei ik tegen mijn moeder. ‘Welnee’, zei ze, ‘kijk eens hoe vrolijk hij is.’ In de ochtend lag hij dood in zijn kooi. Mijn moeder zei later dat het leek of ik helderziend was.
Ik denk niet vaak terug aan het katje of de hamster. Vooral omdat het voor mij overduidelijk was wat er te gebeuren stond. Het was treurig en onvermijdelijk. Ik raakte gefascineerd door boeken waarin anderen dingen zagen die ze eigenlijk niet konden zien. Paul van Loon was mijn houvast tijdens mijn kinderjaren, in mijn tienerjaren was dat Sylvia Plath, en later kwamen daar tientallen mystieke schrijvers bij, die begrepen dat literatuur op zich al een vorm van magisch denken is.
Inmiddels ben ik zelf al jaren bezig met een boek over heksen, dat zich niet makkelijk laat vangen. Ik volgde het vak Western Esoterism aan de Universiteit van Amsterdam en werd verliefd op meerdere figuren die honderden jaren geleden door hun vakgenoten voor gek werden verklaard. Mijn boek ligt nu alweer meer dan een jaar in een lade, of beter gezegd: in een digitale map. Waar het hopelijk volgens de wetten van de alchemie vanzelf in goud verandert. Al vrees ik toch dat ik het harde werk uiteindelijk zelf moet doen. Net als de schrijvers van de boeken die mij vormden.
1. Mariken van Nimwegen (begin 16e eeuw)
‘Alles lukt me, wat ik ook probeer.’
In dit eeuwenoude verhaal sluit Mariken een pact met de duivel. Het meisje is verdwaald en wanhopig en besluit Moenen te volgen. Zeven jaar lang leven ze samen een zondig en wild leven. Ik las het voor het eerst op de middelbare school en hield vooral van het middenstuk waarin ze samen drinken en mensen bedotten.
2. Mariana Enrique - Het gevaar van roken in bed (2022, vertaald door Peter Valkenet)
Een bedwelmende verhalenbundel die zijn handen om je keel legt en net genoeg adem naar binnen laat om niet te stikken. Stoned en vervreemd blijf je achter. Hier jagen heksen geen kinderen op maar gaan ze in elkaars leven op. Het titelverhaal gaat over een eenzame vrouw die gaatjes in haar lakens brandt met een sigaret, omdat ze een sterrenhemel wil zien. Alleen al om dat beeld hou ik van dit boek. Het is literaire horror op zijn best.
3. Susan Smit - De heks van Limbricht (2021) / Heks (2001)
Susan Smit mag absoluut niet ontbreken in deze lijst. Ze is de bekendste levende heks van Nederland en ze zet zich op talloze manieren in voor de heksengemeenschap van ons land. In 2001 debuteerde ze met haar bestseller Heks, waarin ze op toegankelijke en speelse wijze over haar zoektocht schreef. Het is een fijn boek dat ook de donkere kanten van het occulte laat zien. Ik was erg onder de indruk van haar latere roman, De heks van Limbricht. Entgen Luijten, het hoofdpersonage, was de laatste vrouw die in Nederland als heks is vervolgd en gedood. Smit schrijft dit zo levensecht op, dat het soms leek alsof ze in de huid van Entgen was gekropen.
Toen ik het uit had wilde ik het in mijn boekenkast zetten, maar dat ging niet. Het stond nog in de fik.
4. Bregje Hofstede – Oersoep (2023)
Misschien niet het eerste boek waar je aan denkt bij heksen, toch zie ik grote verwantschap. Nooit eerder las ik een boek waar baren zo lijfelijk beschreven wordt. Ik ken maar weinig romans waarin de bevalling zo uitgebreid wordt beschreven, meestal lijkt ieder kind uit het niets te verschijnen. Toen ik het uit had wilde ik het in mijn boekenkast zetten, maar dat ging niet. Het stond nog in de fik. Het boek moest uitbranden voordat het op de plank kon.
5. Spells: 21st Century Occult Poetry (2021, edited by Sarah Shin & Rebecca Tamás)
Poëzie is in zichzelf al een vorm van magie. Het valt amper uit te leggen waarom een gedicht goed werkt, toch kan iedereen sidderen van een regel die precies op de juiste plek valt. Een goed gedicht is onverklaarbaar - net als een goede spreuk. In deze bundel komen hekserij en taal samen.
6. Paul van Loon – Het griezelhandboek (1993)
Dit boek lag altijd binnen handbereik toen ik nog een kind was. Ik had gruwelijke nachtmerries en angsten. In de nacht durfde ik alleen naar de wc als ik rennend ging. Inslapen kon ik alleen als er op de taperecorder bandjes met de sprookjes van Grimm aanstonden. Ik kon niet slapen zonder geluid maar doordat de verhalen zo akelig waren bleef ik nog lang woelen. Het Griezelhandboek van Paul van Loon gaf praktische tips om jezelf te beschermen tegen allerlei griezels die zich in schaduw verhulden. Een bol knoflook bleek enorm goed te werken tegen mijn eigen angsten.
7. Sylvia Federici - Caliban and the Witch (2004)
Geen roman, maar een stevig boek over de vervolging van de vrouw. Federici krimpt ineen van het idee dat moderne vrouwen zich met een geuzennaam heks noemen. Ze beseffen niet dat dit echt geen erenaam kan zijn. In academische taal laat Federici zien hoe de vrouw in een dienende rol werd geduwd door de gruwelijkheden van de heksenvervolging.
8. Mona Chollet – Heksen (2019)
Als je een boek zoekt dat duidelijkheid schept over de geschiedenis van de heksenvervolging, zit je met Mona Chollet goed. Als we de gedachtegang van Chollet volgen, kunnen we die beter een vrouwenvervolging noemen. Ze legt in heldere taal uit welke sporen deze gruwelijkheden hebben achtergelaten in de hedendaagse cultuur.
9. Anna Biller - The Love Witch (2016)
Technisch gezien mag ik dit niet aanraden, het is immers een film en geen boek. Maar die is zo goed, dat ik me niet kan inhouden. Het hoofdpersonage van de film, Elaine, wil niets liever dan de ware en meeslepende liefde vinden. Als ze een man vindt, laat ze hem smoorverliefd op haar worden met zelf gebrouwen dranken. Telkens raakt ze verveeld door de constante aanbidding en gaat ze op zoek naar een volgend slachtoffer. Elaine is moordlustig, egocentrisch en een fantast en toch kan ik niet anders dan smoorverliefd op haar worden na het zien van deze bedwelmende film.
10. India Rakusen – Witch (podcast)
Een heerlijke podcast van de BBC waarin India Rakusen je op sleeptouw neemt door wereld van de hekserij. Met een kritische blik bekijkt ze hedendaagse covens, waarzegsters die tonnen aan geld binnen harken van hun steenrijke cliënten, en onderzoekt ze waarom de heks zo’n grote rol speelt in verhalen die we onze kinderen vertellen.
.jpg/94660fd2ccbf085834c3513924547402.jpg)
.png/bbaa7c02850625f7b583f22b7662929d.png)
