Verzamelbundel. Bewijst dat fietstochtjes door de Vlaamse Ardennen en een treinrit door het Spaanse binnenland voor de ware stilist al onherbergzaam en avontuurlijk genoeg zijn om er geniaal over te klagen. Het verhaal ‘Donker Spanje’ (‘Vaak ga ik naar Spanje, de masochist in mij wordt er volkomen bevredigd’) is veeleer een virtuoos zelfportret dan een reisverslag.

In feite is Waagstukken helemaal geen reisboek, maar een verzameling essays over architecten die ten onder gingen aan een eigen gebouw of ontwerp. De beschrijvingen van de reizen richting die bouwwerken vormen in de meeste verhalen slechts de omlijsting van de beschouwing, maar ze zijn onovertroffen in taalgebruik en onderkoelde humor, vooral als er iets onverwachts gebeurt – en op reis gebeurt altijd iets onverwachts. Er duiken altijd mensen op die de reis bemoeilijken en het verhaal kleuren. Aan de parkwachter van de Pine Valley Golf Club denk ik nog geregeld terug. Zie ook: Simon Kuper – Voetbal als oorlog.

Toen Carlo Levi midden jaren dertig vanuit het chique Turijn wegens antifascistische activiteiten naar een dorpje in het diepe zuiden van Italië werd verbannen, leerde hij als arts van binnenuit een totaal nieuwe wereld kennen. Een wereld waarvan hij tot dan toe slechts wat vage contouren had waargenomen. Dit boek bewijst ook dat je je voor het ware reizen niet te veel en zo langzaam mogelijk moet verplaatsen. Zie ook: Anton Tsjechov – De reis naar Sachalin.

Een paar verhalen uit deze bundel heb ik zo vaak gelezen en voorgelezen (en voorgelezen gehoord) dat ik ze grotendeels uit het hoofd ken. Even testen met het verhaal ‘Een koffer met poep’: ‘de eerste avond tot onder Luik geraakt en in het aardedonker zomaar ergens geparkeerd (huilende kinderen waar het strand nou bleef, de hond aan de dunne, B. wagenziek en mijzelf een en al brandend maagzuur) moesten we de volgende morgen tegen vijven halsoverkop vertrekken om niet verpletterd te worden door een aandenderend goederentreintje vol kokende ijzererts’. Ja hoor, ik ken het nog. Zie ook: David Sedaris - ‘Journey into night’

In de kleurenreeks van uitgeverij Oevers (waaraan uitsluitend briljante geesten een bijdrage leveren) verscheen eind vorig jaar Bloedsinaasappel van Alma Mathijsen. In dat boek reist Mathijsen mee met een zeilschip dat de Atlantische Oceaan oversteekt, om te controleren hoe de zee erbij ligt. Met de oceaan gaat het ellendig, en met de auteur niet veel beter. Reizen is lang niet altijd onzin, Bloedsinaasappel bewijst dat het wel altijd afzien is en dat niets ooit gaat zoals verwacht.

Ik weet niet precies wat de criteria zijn, maar volgens mij is Geoff Dyer een genie. Elke keer schrijft hij een totaal ander boek over een totaal ander onderwerp, maar goed is het sowieso en gereisd wordt er altijd. De ene keer met een Amerikaans marinefregat de oceaan op (Another great day at sea), dan weer met vrienden naar Noord-Frankrijk voor een boek over de Eerste Wereldoorlog (The Missing of the Somme uit 1994) of naar Sicilië, om daar rond te hangen, omdat D.H. Lawrence daar ook ooit rondhing (Out of sheer rage uit 1997) – uit dat laatste boek komt het motto van Reizen is onzin: ‘To travel is to eat’. In Dyers Yoga-boek wordt veel gereisd en weinig ondernomen: een en al onweerstaanbare lamlendigheid.

Toegegeven: dit boek heb ik nog niet uit, maar ik tip het alvast. Als Rachel Cusk met haar man en twee kinderen naar Italië reist, gaat het over kunst, maar ook over eten, over Italiaans leren, over de mensen die je zoal ontmoet (die meestal niet goed snik blijken), over jezelf (bij nadere beschouwing ook niet goed snik) en over het plezier van onderweg zijn: ‘Weaving and hesitating and being abused on all sides we swing gloriously south, on the Autoroute du Soleil.’

Jaren geleden reisde mijn toenmalige buurman (en nog altijd goede vriend) Maarten van Riel naar Bosnië, vele jaren nadat zijn vader daar in 1995 als soldaat naartoe werd gestuurd. Net als alle reisboeken is ook dit veel meer dan een reisboek: het is ook het verhaal van een ziekteverloop en een historische verhandeling. Prachtig boek.

(Overigens kregen we in ons volgende huis een buurman die niet lang na onze aankomst langdurig naar het zuiden trok, om een reisgids te gaan schrijven over de Kleine Eilanden van Italië. De vraag wat het over je zegt als al je buren uiteindelijk de nood voelen om reisboeken te gaan schrijven, laat ik voor mijn eigen gemoedsrust maar onbeantwoord.)