Luisteren naar een rivier

Schrijver en dichter Sholeh Rezazadeh kwam in 2015 vanuit Iran naar Nederland. Binnen drie jaar na haar aankomst tekende ze een contract voor haar romandebuut, De hemel is altijd paars (2021), dat werd bekroond met de Debutantenprijs van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde 2022 en de Bronzen Uil Publieksprijs 2021. Het boek werd genomineerd voor de Libris Literatuur Prijs 2022 en de Hebban Debuutprijs 2022. Verder won de auteur in 2019 de El Hizjra literatuurprijs voor poëzie en in 2018 de Agora Lettera Schrijfwedstrijd voor proza.

De opvolger Ik ken een berg die op me wacht verscheen in september 2023, en werd genomineerd voor de EU Prize For Literature. Ter gelegenheid van de nominatie stelden we een aantal vragen aan Rezazadeh.

Allereerst proficiat met je nominatie. Als Iraanse leerde je in korte tijd Nederlands en brak meteen nationaal door met je debuutroman. Deze literatuurprijs stimuleert vertalingen in nog veel meer andere talen; is er een taal waarin je je romans het allerliefst vertaald zou zien?

Dank je wel! Als tiener las ik vaak vertaalde werken van Duitse schrijvers en dichters, en ik kan me voorstellen dat de Duitse taal prachtig is voor literatuur.

In de roman worden twee rivieren tegenover elkaar gesteld: de Amstel en de Aras. Die laatste is zelfs de verteller van het verhaal; de roman begint met de zin ‘De klinkende bellen van de geiten en schapen, en mijn brullende water vormen het achtergrondgeluid bij dit verhaal.’ Hoe kwam je op dit idee van de rivier als verteller?

Voordat ik aan mijn schrijfproces begon, had ik nooit verwacht dat het verhaal door de rivier zou verteld worden. Na een periode van nadenken en onderzoek, en toen ik uiteindelijk ging zitten om te schrijven, stroomden de woorden vanzelf. Ondanks mijn besef dat het een moeilijk en ingewikkeld perspectief zou zijn, vertrouwde ik op die rivier en gaf die ruimte om haar verhaal te vertellen. Later dacht ik dat het wel past bij het verhaal. Ik denk dat onze grote afstand tot de andere delen van de natuur heeft geleid tot de onrust en leegte die we ervaren. Luisteren naar een rivier zou kunnen helpen om dit gevoel te verminderen.

Ik ken een berg die op me wacht is een verhaal over nomaden; des te mooier zou het zijn als dit boek straks heel Europa rondgaat. Wat trok je aan aan dit nomadenvolk?

Vier jaar geleden kwam ik tijdens een lange wandeling in Iran toevallig de tenten van een groep nomaden tegen. Een vrouw vroeg mij waar ik woonde en toen ik Nederland zei, vroeg zij waar dat was. Ik zei: Nederland is in het buitenland. Waarop zij vroeg: waar ligt het buitenland? Welke stad is het buitenland? Dat gesprek was voor mij het begin van dit boek. Waarom raakte die vraag en die ontmoeting mij zo? Later bezocht ik opnieuw de andere nomaden tijdens verschillende seizoenen en stuitte ik op veel interessante verhalen die ik door wilde vertellen.

De roman is ook een pleidooi om dichter bij de natuur te staan. Wat betekent de natuur voor jou?

Al vanaf mijn kindertijd was de natuur een toevluchtsoord voor ontspanning en dromen. Ik kon uren onder een boom zitten of in de vlammen van een vuur staren, zonder verveeld te raken of het gezelschap van anderen te missen.

De jury roemt de poëtische stijl waarmee je je proza vertelt. Hoe heb je die stijl ontwikkeld?

Ik ben een liefhebber van poëzie en vind proza soms te grijs en zielloos. Tegelijkertijd ervaar ik poëzie soms als te afleidend. Daarom probeer ik, bij het schrijven van proza, de feiten en zinnen op een meer verfijnde manier te verpakken.

Waar ben je het meest trots op, wat deze roman betreft?

Ik twijfelde over het schrijven vanuit het perspectief van een rivier. ‘Een rivier kan niet praten’, ‘Een rivier kan niet ruiken’ hoorde ik de lezers zeggen. Maar uiteindelijk heb ik besloten dat risico te nemen en daar ben ik trots op.