Must-read over een van de meest mensonterende rampen van de 21e eeuw. Maurits de Bruijn is een prominente stem in het publieke debat over Israël en Palestina. In Geweten onderzoekt hij de genocide in Gaza in het licht van de Holocaust en zijn eigen familiegeschiedenis – zijn Joodse grootouders werden vermoord in Sobibor. In 2024 reisde hij naar Israël en Palestina om met eigen ogen te zien wat hij al maanden via livestreams volgde. Het pamflet werd (terecht) een bestseller en zelfs symbolisch overhandigd aan de Haarlemse burgemeester, die weigerde het woord ‘genocide’ in de mond te nemen

In Galmende geschiedenissen bevraagt Sinan Çankaya de Nederlandse herinneringscultuur rond de Tweede Wereldoorlog. Waarom is de Nederlandse omgang met herdenken zo selectief, zo moralistisch, en vooral zo onverschillig als het gaat om andere slachtoffers dan “de onze”? Waarom is het zo moeilijk om de genocide op de Palestijnen überhaupt te benoemen in dit land, laat staan te herdenken? De oorlog in Gaza liet zijn wereldbeeld zodanig kantelen dat hij dit boek wel móest schrijven, ook al was zijn uitgeverij daar niet direct blij mee.

Van de Engels-Palestijnse Isabella Hammad verscheen vorig jaar het essay Recognising the Stranger: On Palestine and Narrative, dat gedeeltelijk bestaat uit een lezing die ze negen dagen vóór 7 oktober 2023 gaf. Ze vulde het in de eerste weken van 2024 aan met een nawoord, waardoor dit essay een vlijmscherpe reflectie is geworden op de oorlog tegen de Palestijnen. Het is alsof je een rechtstreeks verslag leest van een keerpunt in de geschiedenis van de mensheid.

‘Op een dag – als het veilig is, als er geen persoonlijk nadeel meer kleeft aan iets noemen bij de juiste naam, als het te laat is om er iemand verantwoordelijk voor te houden – zal iedereen hier altijd tegen zijn geweest’, postte de Canadees-Egyptische schrijver Omar El Akkad op Twitter, boven een filmpje dat liet zien hoe een wijk in Gaza totaal verwoest was. Het bericht werd miljoenen keren bekeken en tienduizenden keren gedeeld. De tweet werd een heel boek, waarin El Akkad de hypocrisie, het zelfbeeld en de dubbele moraal van het westen tegen het licht houdt. Hij schetst een beeld van morele afstomping, van verontwaardiging op een veilige afstand.

‘Never Again is Now’ gaat niet alleen over wat er in Gaza gebeurt. Daarom zijn we heel blij met de komst van de Frans-Rwandese Gaël Faye naar ons festival. In zijn nieuwe roman Jacaranda volgen we Milan, een jongen die pas als volwassene ontdekt wat het betekent om deels Rwandees te zijn. Via Milans familie, die door de genocide in Rwanda is getekend, ontvouwt zich het verhaal van een land dat probeert te helen. Hoe houd je je staande? Hoe leef je verder met mensen die eerder nog lijnrecht tegenover je stonden? Faye verbindt grote onderwerpen uit de recente geschiedenis met persoonlijke verhalen. Leestip van jewelste.

In Een verliefde gevangene documenteert Jean Genet zijn tijd in Palestijnse vluchtelingenkampen, waar hij van 1970 tot 1972 verbleef – de gelukkigste jaren van zijn leven, aldus Genet zelf. Het boek is een lyrisch en filosofisch verslag van zijn ontmoetingen met Palestijnse vrijheidsstrijder, waarbij hij ook herinneringen ophaalt aan de tijd die hij doorbracht met Black Panthers. Geen makkelijk boek (en er schuilt iets problematisch in Genets ‘erotische esthetisering van de politiek’, wel van harte aanbevolen om meer te begrijpen van een strijd die al zo lang voortsleept.

‘Het boek was een van de teksten van de syllabus die de studenten het meest waardeerden en toen ik vroeg waarom ze het zo mooi vonden, stak een student zijn hand op en antwoordde: “Omdat zij zegt wat moest worden gezegd.”’ Dat schreef Isabella Hammad gisteren op ILFU Daily over Sitt Marie Rose, het gefictionaliseerde verhaal van Marie-Rose Boulos, een Syrische Christelijke vrouw die werd ontvoerd en vermoord omdat ze Palestijnen hielp tijdens de eerste fase van de Libanese burgeroorlog. Etel Adnan zou dit jaar 100 worden en is onderwerp van de filmdocumentaire Adnan being and time van Marie Valentine Regan. Op dinsdag 30 september kun je op ILFU Festival een speciale voorvertoning van deze film bekijken.

In oktober 2023 bezoekt de Belgisch-Palestijnse schrijver Fatena Al-Ghorra na vijftien jaar haar familie in Gaza. Wanneer op 7 oktober de hel losbarst, vluchten zij naar het Al-Quds-ziekenhuis waar ze bijna een maand opgesloten zitten. Terwijl Gaza wordt vernietigd, schrijft ze brieven naar haar nichtje, vol miserie maar ook vol hoop, net zoals Mahmoud Darwish en Rifaat Alareer voor haar deden. Al-Ghorra stond vorig jaar op Exploring Stories, waar ze het publiek kippenvel bezorgde met een intense uitvoering van het lied 'Yamma Mweil il Hawa’ (‘O, lied van mijn verlangen’).

In de westerse wereld was de Holocaust lange tijd het morele ijkpunt; in de rest van de wereld was de dekolonisatie echter het belangrijkste referentiekader van de vorige eeuw. Mishra gebruikt de genocide in Gaza als lens om te onderzoeken hoe deze twee wereldvisies fundamenteel met elkaar botsen. Een morele gids waarin fundamentele vragen worden beantwoord, geleid door de verschillende perspectieven en reacties op de oorlog in het Midden-Oosten.

Zygmunt Bauman (1925 - 2017) was een belangrijke stem in de jaren 80. Hij schreef veel over moderniteit en Westers gedachtegoed. Onder de omstandigheden die de massale uitroeiing van de Holocaust mogelijk maakten, was volgens Bauman de moderniteit zelf de meest beslissende factor. De opvatting dat de Holocaust een abnormaliteit was, iets dat eigenlijk niet bij de mens past sust het menselijk geweten. Baumans provocerende interpretatie gaat in tegen de neiging om de Holocaust te reduceren tot een episode die niet kan worden herhaald in het Westen – een visie die vandaag de dag extra waar blijkt.

De met de Pulitzerprijs bekroonde Maus is een graphic novel waarin Art Spiegelman het verhaal van zijn vader Vladek vertelt, een Poolse Jood die de Holocaust overleefde. Door dieren te gebruiken als metafoor – Joden als muizen, Duitsers als katten, Polen als varkens – transformeert Spiegelman de onvoorstelbare horror van deze genocide tot iets wat paradoxaal genoeg toegankelijker wordt. 

Mohammed El-Kurd ontleedt vlijmscherp de manier waarop Palestijnen gedwongen worden hun verhaal te vertellen volgens westerse verwachtingen. De Palestijnse dichter en activist doorprikt de 'perfecte slachtoffer' mythe en legt de hypocrisie bloot van een systeem dat alleen luistert naar 'geschikte' slachtoffers, terwijl het echte verhaal van kolonisatie en verzet wordt weggemoffeld.

Het bloedbad in Srebrenica – en breder de Joegoslavische oorlog – wordt schaamtelijk over het hoofd gezien wanneer iemand beweert dat de situatie in Oekraïne het eerste conflict op Europees grondgebied sinds de Tweede Wereldoorlog is. In deze semi-autobiografische roman ervaren we de gruwelen van oorlog, genocide en dood door de ogen van een kind dat probeert zijn verscheurde wereld te begrijpen: we volgen de jonge Aleksandar die met zijn familie uit Bosnië naar Duitsland vlucht. In deze vreemde omgeving gebruikt hij zijn fantasie om wegwijs te worden in een nieuw thuisland en bedenkt hij al vertellend een vaderland voor zichzelf. Maar wanneer de volwassen Aleksandar terugkeert naar de stad van zijn jeugd, moet nog maar blijken of zijn fabuleerkunst ook de naoorlogse realiteit van Bosnië zal overleven.

In dit poëziedebuut schrijft Pulitzerwinnaar Mosab Abu Toha over zijn leven in het belegerde Gaza, als kind en later als jonge vader. Als overlevende van vier brute militaire aanvallen is hij getuige van een slopende cyclus van vernietiging en geweld in zijn thuisland. Zijn gedichten belichten een diepe menselijkheid die daar ondanks alles standhoudt.