Via het verhaal van Black Herman stuit ik op Henry ‘Box’ Brown (1815-1897). Henry leefde zelfs nog vóór Herman en was een tot slaafgemaakte die zijn vrijheid verkreeg door zich in een houten kist te laten mailen naar het noorden van Amerika.

In 1849 ontvluchtte hij Richmond, Virginia in een goederenkist die maar net groot genoeg was voor zijn in foetushouding opgekrulde lichaam. En hij werd niet betrapt, want hij ging met de Adams Express Company, een transportbedrijf dat trots adverteerde nooit in de verstuurde dozen van hun klanten te kijken. Dus arriveerde Henry 27 slopende uren later in Philadelphia, Pennsylvania, waar de abolitionisten hem opwachtten.

De doos werd naar een podium gebracht. Er ging een spot aan… En ‘poef’: hij was vrij!

Hij werd een goochelaar en bleef met z’n bruine kist van podium naar podium reizen.

Voordat ik samen met schrijver Daphne Huisden aan de voorstelling Saboteurs begon, had ik nog nooit van deze twee wonderlijke figuren gehoord. Daphne had zich al wel een aantal jaar in de wereld van illusionisme verdiept voor haar roman Charlatans (2021). Ze voerde me het ene na het andere magische verhaal. We spendeerden uren aan de keukentafel met een pakje speelkaarten, muntjes, boekjes en YouTube-filmpjes. Zo verdiepten we ons verder in de goochelwereld, maar soms sloegen we andere paden in.

Waar we ook niet over uitgesproken raakten was in hoeveel situaties we terechtkwamen waarin codeswitchen en het dubbelbewustzijn aan de orde kwamen. ‘Codeswitchen is de vaardigheid te kunnen schakelen tussen twee verschillende versies van jezelf, met als doel om binnen verschillende culturele groepen geaccepteerd te worden.' Afhankelijk van je omgeving vertolk je de ene of de andere rol. ‘Een voorbeeld: in de film Sorry to Bother you krijgt een zwarte jongen die werkt bij een telecombedrijf een tip van zijn zwarte collega: ‘Use your white voice’. Hierop schieten zijn verkoopcijfers als een speer omhoog.  

Codeswitchen was eigenlijk iets wat we allebei nodig hebben gehad in ons leven, van jongs af aan al. Het redde ons, maar er kwam altijd een gevoel van fraude bij kijken. Want: wie ben je nou echt, als je steeds tussen twee of meer versies van jezelf beweegt en nooit ergens landt, maar altijd het idee hebt dat je een kostuum draagt? Het voelt soms zelfs als een truc.

Ik weet nog dat ik in het witte Brabantse dorp waar ik vandaan kom soms toch ineens te horen kreeg dat ik anders was. Een teamgenoot bij voetbal zei tegen mij: ‘Ja, jij bent wel anders, maar jij bent wel een goeie’. Het was gelukt. Ik had gewonnen. Ik hoorde erbij. Maar tegen welke prijs?

Als ze dan eens meer naar die andere kant vroegen, over thuis met die Surinaamse moeder, dan liet ik me weleens verleiden tot het nadoen van haar accent. Met dat stereotype kon ik goed scoren. Het klopte bij het exotische beeld dat ze bij Surinaams zijn hadden.

Dit soort ervaringen zorgen voor een 'dubbelbewustzijn': Je kijkt ook altijd via de ogen van de ander. En je leert wat die andere ogen willen zien.

W.E.B. Du Bois, een zwarte socioloog en schrijver, schreef hierover: ‘Het is een eigenaardige gewaarwording, dit dubbelbewustzijn, dit altijd naar jezelf kijken via de ogen van de ander… Van het meten van je ziel aan de hand van een wereld die toekijkt vol geamuseerde minachting en medelijden.’

Dubbel zijn, je op meer plekken tegelijk begeven, dat is ook precies waar illusionisten mee spelen. Ik denk dat Daphne en ik er daarom zo geobsedeerd door raakten. 

Ze liet me aan de keukentafel mensen zien zoals Tom Mullica, die een heel pakje sigaretten opeet terwijl hij een kaarttruc uitvoert. Tijdens het kauwen verkondigt hij: ‘Not how, but why!’. De vraag is niet hoe de truc werkt, maar wat het met je doet als je ernaar kijkt. Goochelmeesters met namen als Slydini, Houdini, Cardini werkten volgens hetzelfde credo.