Dit boek stelt de vraag welke levensverhalen wel of juist niet bewaard blijven. Sinds wanneer ben je bezig met dit vraagstuk?

Ik zag foto’s van allebei mijn oma’s, waarop ze eruitzagen als een soort Andreas Burniers. Daar ben ik over na gaan denken. Lesbische vrouwen die honderd jaar geleden leefden wilden geen kinderen, want kinderen waren de hoeksteen van de samenleving in het heteronormatieve gedachtegoed waar ze zich juist tegen verzetten. Maar daardoor zijn er wel veel verhalen verloren gegaan, omdat ze hun verhalen aan niemand konden doorvertellen. Als je niet de ruimte hebt om boeken te schrijven en die geschiedenis op te slaan, en je geeft het tegelijkertijd niet door aan kinderen, dan verdwijnt het. Met dat verdwijnen was ik zelf ook bezig. Ik dacht: wat ik wel kan doen, is een boek schrijven. Dit boek is mijn antwoord op dat vraagstuk.

Egelskop is dus geïnspireerd op de levens van jouw oma’s. Waarom heb je ervoor gekozen deze levensverhalen in een roman te gieten?

Meteen nadat ik die foto’s van mijn oma’s zag, dacht ik: ik ga niet mijn oma’s uit de kast trekken. Ik had ruimte nodig om dit te kunnen doen en schrijven. Daarvoor moest ik het verhaal fictionaliseren. Ik weet niet of mijn oma’s lesbisch waren en ik wil dat statement ook niet maken. Wat ik wel wilde, is erachter komen wat het eigenlijk betekent dat ik dat ik dat niet kan zeggen, en dat ik dat ook niet kan weten.

Ik wilde een boek schrijven over vrouwen die de geschiedenisboeken niet hebben gehaald. In mijn boek noem ik ook namen van vrouwen die juist wél in die boeken staan, die iets groots hebben gedaan. Ook hun namen kennen we eigenlijk niet. Dus als er al íets wordt doorgegeven, wat is er dan bewaard? Zelfs al halen ze de geschiedenisboeken, dan nog hebben we geen idee wie zij zijn.

Het was mijn wens om hun verhalen te achterhalen. Om de vrouwen waaruit ik ontstaan ben, waarvan iedereen zegt dat ik op ze lijk, iets beter te begrijpen.

Waarom vond je het belangrijk om ze beter te begrijpen?

Er waren meerdere dingen aan de hand. Ik denk dat we bezig zijn met een feministische strijd die op heel veel verschillende manieren heel goed en belangrijk is, en dat die beweging weer een volgende stap zet, maar ik heb ook veel oudere vrouwen gesproken die de feministische strijd van nu niet begrijpen. We staan op hun schouders, we moeten hun werk voortzetten, maar ergens lijkt het alsof we een andere strijd voeren. De groei die we nu doormaken had honderd jaar geleden nog niet kunnen ontstaan, daar hebben we al die strijd in de tussentijd voor nodig gehad. Het is zo zonde dat je elkaar kwijtraakt en verliest in bepaalde groei. We moeten blijven leren van die generaties die ons voorgingen. Ik mis dat soms in het nu.

Daarom wilde ik zelf meer weten over de vrouwen een eeuw geleden en hoe die strijd was. Wat was er toen wel mogelijk en wat niet? Vrouwen waren meer bezig met politiek en verenigden zich. Zo hebben ze in die oorlogsjaren echt stappen gezet. En het lullige is, dan is die oorlog voorbij en staan ze toch gewoon weer achter dat aanrecht. Dat vond ik frustrerend: dat gevoel van stroperigheid, van shit: mentaal waren ze echt al een stuk verder maar ze kregen de wereld niet mee.

Het interview gaat verder onder de aankondiging

In het boek lees ik ook woede over de behandeling van joodse mensen in Nederland tijdens én na de Tweede Wereldoorlog. Hoe beleef jij dit nu?

Waar ik me nu kwaad over maak is dat er in de politiek wordt gesproken over joods-christelijke tradities die beschermd zouden moeten worden. Terwijl de joods-christelijke traditie van Nederland is: ze op de trein zetten en daarna belastingen gaan heffen. Die traditie waar nu weer mee geschmierd wordt, is zó pijnlijk voor zo veel mensen in Nederland.

Het herschrijven van de geschiedenis noem je in Egelskop een ‘omgekeerd vlindereffect’. Wat wil je hiermee laten zien?

Ik denk dat alles de hele tijd in beweging is naar een bepaald punt en dat wij denken dat we het niet kunnen stoppen. Daar ben ik het niet mee eens. Of het nu AI is of extreem-rechts, we hebben het gemaakt, dus we kunnen het ook keren. Ik wilde laten zien dat je onderweg in de tijd een andere afslag kunt nemen.

Ik wilde met dit boek vragen: kan ik zeggen, met de kennis van nu, dat zij het beter hadden gehad als het anders was geweest, als ze andere keuzes hadden kunnen maken? Als ik de geschiedenis herschrijf, worden ze dan gelukkiger? Kan ik ze gelukkiger schrijven?

En is dat gelukt?

Nee, want ik kan zeggen ‘hadden jullie maar alle mogelijkheden die ik ook heb, nu’ maar dat hadden ze niet. Ik kan hun verhaal met de kennis van nu herschrijven, dat heb ik gedaan. Ik kan ze wel gelukkiger opschrijven, maar als je dat gat zelf in moet vullen, zelf die verhalen moet schrijven, gaat dat nooit zo zijn als hoe het echt geweest is. Want die verhalen hebben we gewoon niet. Dat is een beweging, een poging, die ik wil laten zien: van iemand die dat eigen gat probeert te vullen maar daar zelf ook niet helemaal uitkomt.

Het is zo moeilijk om over oorlog of over zulk groot verdriet te praten. Het was toen geen onderwerp, in ieder geval niet in de taal die ze toen hadden. Ik geloof dat wat je vooral doorgeeft, datgene is wat er níet gezegd wordt.

Je bent interviewer, programmamaker en journalist. Hoe is het om nu zelf als maker aan het woord te zijn?

Eigenlijk ben ik als maker altijd onzichtbaar en dienstbaar. In het boek ben ik op een bepaalde manier ook dienstbaar aan die vrouwen, alleen nu in de vorm van de verteller. Ik laat vrij letterlijk weer andere mensen aan het woord. En in het boek schrijf ik mezelf het verhaal uit, door de geschiedenis te herschrijven. Tegelijkertijd schrijf ik mezelf juist de geschiedenis in als maker van dit boek.