De herinnering is wat overblijft van het vergeten
Breyten Breytenbach (1939-2024) werd een van Zuid-Afrika’s belangrijkste schrijvers en sprak zich zijn leven lang fel uit tegen apartheid. Zijn werk verscheen vanaf de jaren zestig ook in Nederland en kreeg een vlucht door de verontwaardiging over zijn inhechtenisneming in 1975 en het verbod op de verspreiding van zijn bundel Skryt. Om ’n sinkende skip blou te verf door de Publicatieraad in Zuid-Afrika. Over zijn gevangenisjaren schreef hij De ware bekentenissen van een witte terrorist (1983) en de essaybundel De andere kant van de vrijheid (1985).
Intussen bleef de poëzie de rode draad in zijn bestaan. In 1996 las hij samen met zijn vriend en vertaler Adriaan van Dis een reeks gedichten voor op De Nacht van de Poëzie. Ze lazen om en om gedichten, ze wisselden het Afrikaans en het Nederlands af, Van Dis las voornamelijk Breytenbach en bij hoge uitzondering één gedicht van eigen hand, Breytenbach zong een gedicht voor Adriaan. Het ontroerde de zaal en maakte ook indruk op Breytenbach. Toen we hem in 2019 opnieuw vroegen op te treden op De Nacht, schreef hij:
In de maanden na die uitnodiging volgden nog diverse e-mails van Breyten. Hij schreef over boeken en gedichten die hem hadden geraakt, over zijn blik op de toestand in de wereld, over de digen die hem bezighielden. Eén van de e-mails betrof een lofzang op het essay Poetry and Time van de Duitse schrijver Joachim Sartorius. Daarover schreef hij:
Naarmate zijn optreden op De Nacht dichterbij kwam, begon hij er meer en meer tegenop te zien en uiteindelijk liet hij weten niet te komen. Uiteraard bleef die afzegging niet beperkt tot een eenvoudig mailtje, maar volgde er een mooie brief, die in zijn geheel lezenswaardig is:
Uiteraard misten we hem wél, al hoorden we zijn gedichten ook bij die editie alsnog in de voordracht van Adriaan van Dis. In de jaren daarna brak Covid uit, waarin reizen praktisch onmogelijk was en de wereld er in Breytenbachs ogen ongetwijfeld ook niet minder 'wham bam thank you ma’am' op werd. Een nieuw optreden op De Nacht is er jammer genoeg niet meer van gekomen. We zullen het moeten doen met dat ene optreden in 1996 en uiteraard het rijke en gevarieerde oeuvre dat Breytenbach nalaat. Of om Sartorius te parafraseren: met de herinnering die overblijft na het vergeten.