Liefste Marja,

Liefste Marja, 

Allereerst kon ik het niet geloven toen je je laatste brief begon met over Hacks te schrijven. Serieus? dacht ik. Maar ik ben er weg van! Jonathan en ik allebei. Het is al even geleden dat we het hebben gekeken, maar ik vond het buitengewoon goed - zo snedig en geestig en inderdaad af en toe ook ontzettend ontroerend. De jongere vrouw, Hannah Einbinder, lijkt grappig genoeg erg op onze dochter - die droogkomische millennial-timing! - we lagen in een deuk toen we haar voor het eerst hoorden. En dan Jean Smart, wat een ingewikkelde en complexe vertolking. Ben je al aan het einde gekomen? Zo niet, dan zal ik het niet aan je verklappen, maar er is een scène bij een begrafenis (geen zorgen, ik geef hiermee niets weg) - volgens mij is dit het eind van het derde seizoen - die me werkelijk omverblies. Heel verdrietig en heel grappig en in de kern over de generositeit van vrouwen onder elkaar. Je zou zelfs kunnen zeggen dat de hele serie daar zo’n beetje over gaat? Naar mijn mening is dit een thema dat nog niet genoeg is verkend - de goedheid die vrouwen elkaar kunnen tonen. In films zijn we altijd met elkaar aan het concurreren of sluwe plannen aan het maken!

Ik vind het zo fijn om met je te praten, lieve Marja. Hoewel onze vriendschap nog vrij nieuw is en wellicht onbeproefd, betrap ik mezelf er gedurende de dag vaak op dat ik bij iets wat ik denk of bij iets wat er gebeurt denk: ‘Marja zou dit vast en zeker snappen.’ Afgelopen week had ik een hele rottige - maar dan ook echt een gruwelijk rottige! - recensie over mijn roman Nonfiction in The Washington Post. Geweldig om in die krant te staan - in het begin was ik nog enthousiast - en het was nog een gigantische recensie ook, met een grote foto en alles! Maar het was echt zo’n stuk - en ik weet dat jij dit ook hebt meegemaakt - dat zo ontiegelijk vernietigend is en waarin alles zo op de persoon gespeeld wordt. Je voelt gewoon dat het door iemand is geschreven die allang heeft besloten dat die je niet mag.

De kop was: ‘Na de beschuldiging te veel te delen over haar kinderen, probeerde ze het met fictie. Min of meer.’ Zie je? Niet alleen onaardig, maar - snapt ze het dan echt niet? - deze gedachte beschrijf ik zelfs in het boek! Het is zo frustrerend om van dingen te worden beschuldigd waar je jezelf ook al van hebt beschuldigd (ik merk dat jij ook al furieus raakt voor mij - dank je!).

Nou goed, ik ga niet nog meer citeren, want ik wil niet dat de woorden van deze schrijfster me nog raken. Ik probeer trouwens om bijna al mijn recensies, de goede en de slechte, maar één keer te lezen en ze dan uit mijn hoofd te zetten. Zelfs de hele lovende. Het kan gevaarlijk zijn om daarin te gaan zwelgen. Ik ben vrij kritisch op mezelf en op mijn werk en vooral nu ik ouder word, volstaat dat. Maar wat ik me afvraag is: hoe ga jij met dit soort dingen om?? Jammer dat ik niet kan lezen wat de pers over je heeft geschreven, maar daar op dat podium in Utrecht waar we elkaar ontmoetten en we die connectie met elkaar hadden, impliceerde je dat jij om vergelijkbare dingen en op vergelijkbare manieren bent bekritiseerd als ik ben bekritiseerd. Dat is niet makkelijk. Maar ik denk dat je gewoon je rust moet bewaren en je niet moet bekommeren om wat mensen denken of zeggen en het werk moet maken om de juiste redenen en met - ik wou zeggen ‘liefde’, maar liefde omschrijft het niet exact - met zoveel EERLIJKHEID als je in je hart hebt. ‘Het ware verhaal’ eigenlijk, precies zoals je zei dat je over James Salter had gelezen. (God, wat hou ik van zijn werk. Spel en tijdverdrijf: er is een zeker moment in deze perfecte, dunne roman dat het meisje waar hij mee is naar het toilet gaat om te plassen en een scheetje laat en dan ‘pardon’ zegt. Op de een of andere manier zegt dit alles. Hij is ook een van die schrijvers van wie ik, hoe vaak ik zijn boeken ook lees, mijn vinger er niet op kan leggen hoe hij het doet. Onovertroffen.)

Een beetje in dezelfde lijn, ik las een prachtig interview met de kunstenares Tracey Emin (ken je haar werk? het wordt alleen maar beter) en zij zei het volgende:

Dat vond ik zo mooi. Want is dat niet waar het allemaal om draait: om ONSZELF geïnteresseerd te houden. Het is niet mijn bedoeling om mensen te provoceren, dat denk ik niet tenminste, maar ik weet WEL dat ik keuzes moet blijven maken die nieuw en interessant en provocerend voelen voor MIJ. Ik denk dat ik mezelf wil testen en provoceren en ik denk dat ik dat ook daadwerkelijk nodig heb!

Oké, genoeg over kunst. Mannen! Hmmm, interessant dat je niet getrouwd bent. Ik ben ook jarenlang niet met de mijne gaan trouwen, en de redenen die de uiteindelijke doorslag gaven om wel te trouwen, waren ingewikkeld en persoonlijk. In het begin vroeg ik me af of er iets door was veranderd - mijn moeder was drie keer getrouwd geweest en ik wilde niet zoals haar zijn! Maar nu vind ik het eigenlijk wel fijn, dat we getrouwd zijn. En net als de jouwe is hij een pestkop! (Waarom verbaast het me niet dat we allebei mannen hebben die ons uitlachen?!) Weet je nog dat ik je een foto stuurde van mijn computerscherm met jouw e-mail in beeld en dat je me onmiddellijk een foto terugstuurde van die van jou met mijn e-mail? Toen zag hij me dus met een gelukzalige glimlach om mijn mond naar mijn telefoon staren en zei: ‘Waar kijk je naar?’ en ik zei: ‘Marja stuurt me net een foto van haar computer!’ - nee volgens mij snapte hij hem niet en ja, ik werd geplaagd. Ik word soms knettergek van hem. Maar gek genoeg maakt hij me nog steeds op dezelfde manier knettergek als hij deed toen we elkaar pas kenden, toen we beiden 26 waren. Het enige verschil is dat ik nu veel meer van hem hou. Ik vind hem ook leuk - zelfs nog leuker dan toen ik verliefd op hem werd. Dat vind ik een groot genot in het leven, dat je iedere dag weer je tijd door kunt brengen met iemand die je ook echt leuk vindt. Nog los van de liefde, is hij altijd degene met wie ik iedere avond het liefste samen ga zitten praten. Dat is nogal wat, om dat te hebben!

Best een interessant idee, trouwens, om slechts één zin per dag in een dagboek op te schrijven. Zo kalibreer je de tijd. Een schrijfster en vriendin van mij maakt iedere dag samen met haar man een foto, eentje maar, en dat doen ze al jaren, iedere dag opnieuw. Kun je het je voorstellen? Een vreemde gewaarwording om jezelf op die manier bijna in realtime te zien veranderen en ouder zien worden! Ik vraag me af of je gezicht foto na foto hetzelfde blijft en dan - ineens, heel eng! - verandert? Of zou het onmogelijk zijn om waar te nemen? Het is niet helemaal hetzelfde, maar heb je de film Boyhood gezien van Richard Linklater? Onverdraaglijk ontroerend om al die acteurs daadwerkelijk, letterlijk, ouder te zien worden. 

Toen ik 37 was, heeft mijn man een geweldige kunstenares opdracht gegeven een volledig portret van mij te maken voor mijn verjaardag. Ik was er niet zo happig op en voelde me verlegen om model te zitten (uiteindelijk werkte ze met een foto, dus ik hoefde helemaal niet te zitten, ik lag zelfs op de vloer!). Ik zei dat ik liever een schilderij van de kinderen had - en indertijd was dat ook zo. En zelfs toen het schilderij was afgeleverd en ik kon zien dat het goed was (ze is een geweldig kunstenares en heeft zelfs prijzen gewonnen) had ik er nog mijn twijfels bij - ik denk dat ik niet genoeg liefde voelde voor wat ik zag. Maar nu kijk ik ernaar en denk ik (natuurlijk!) o wauw, ik was pas 37 en ik was zo mooi! Zo jong, al besefte ik dat destijds niet. Ik ben er zo blij mee - wat een vindingrijk cadeau was dat. Bovendien heb ik in het schilderij nog twee borsten en vreemd genoeg schuilt daar ook iets heel ontroerends in.

(Tekst gaat door onder de aanbieding.)

Boeiend over Marlene Dumas. Ik had nog nooit van haar gehoord, hoewel dat duidelijk wel had gemoeten, nu ik een en ander over haar heb gelezen. Heb je haar gezien en gesproken? En wat ik me afvroeg, wat vindt je man ervan dat je jullie gezamenlijke boeken naar je werkkamer boven verplaatst? Wij zijn allebei akelig bezitterig over onze boeken en als we toevallig allebei een boek lezen en het allebei goed vinden, ontstaat er een soort subtiel, liefdevol gevecht om wie het op zijn kamer mag hebben. Er ligt een stapel boeken op mijn bureau, de stapel blijft veranderen maar sommige blijven er heel lang op liggen - dat zijn de boeken die me echt inspireren. (Ik werp nu een blik naar rechts en zie boeken van Domenico Starnone, Leonard Michaels, Jo Ann Beard, Helen Garner, Emma Cline…) Dit zijn mijn huidige lievelingen die ik erbij kan pakken als ik even in de knoop zit en door ze alleen al vast te houden - echt waar bijna zonder een woord te hebben gelezen - kunnen ze me weer ontwarren! Heb jij ook zulke boeken? 

Nu we het toch over dingen houden en weggooien hebben: vandaag heeft Jonathan een student ingehuurd (een hele lieve jongen met felrood haar en een bril!) die ons helpt met het leeghalen van onze zolder - omdat we over twee weken gaan verhuizen - hoop ik toch echt. 

Er kwamen twee dingen tevoorschijn waar ik onmiddellijk blij van werd. Allereerst een klein blauw bureautje dat ik heb gekregen toen ik vijf jaar oud was. Je weet wel, zo’n ouderwetse met een inktpotje en een opklapbaar blad. Mijn allereerste schrijftafel!! Ik was stapelgek op dit bureau en was er niet van weg te slaan. Ik pakte vaak een stapel tijdschriften van mijn moeder en zelfs al voor ik kon schrijven krabbelde ik ze helemaal vol alsof ik mijn naam erop schreef zoals ik grote mensen had zien doen! Later werd het door mijn drie kinderen in gebruik genomen - op een gegeven moment zat het vol Pokémonstickers - en vervolgens werd het geverfd en weer overgeverfd, het ziet er nu behoorlijk sjofel uit en om eerlijk te zijn is het nooit echt een mooi ding geweest (iets waar Jonathan me voortdurend aan herinnert!). Maar het is MIJN bureautje en ik ben er dol op en ik ben zo blij dat het weer van de zolder af is.

Het tweede ding is mijn poppenhuis. En dat is WEL echt mooi. Of dat was het ooit. Een groot landhuis opgetrokken in roze baksteen met pilaren naast de voordeur en een rood pannendak (oké, gemaakt van karton) en blauwe ridderspoor in de tuin. Het is nu smoezelig en gammel en het dak is ingestort - maar ik heb de onderdelen bewaard en ben van plan het te repareren. Maar Marja, als ik er alleen al naar kijk, wellen er zulke intense gevoelens bij me op! Ik ging er vaak met mijn gezicht voor liggen en keek dan die kamertjes in en ze kwamen me allemaal zo echt en levend voor. En iets heel buitengewoons trof me laatst: het poppenhuis lijkt griezelig veel op het huis waar we naartoe verhuizen. Is dat niet bijzonder? Alsof de betovering die het huis me al die jaren heeft toegefluisterd op het punt staat om eindelijk uit te komen. 

Oké, ik moet er met de hond uit. Het is eindelijk gestopt met regenen hier. Na dagen en weken en maanden van regen, waren de afgelopen dagen helderblauw en zonnig en zeldzaam koud - mooier weer kan niet! Ik hoop dat hetzelfde geldt voor Amsterdam en dat je door het zonnetje kunt fietsen. Veel liefs voor jou, mijn lieve nieuwe vriendin. Ik wil gauw die droge martini met je drinken! (En ja, ik ben het met je eens, donkere kroegjes zijn de beste)...

Julie