Menselijkheid als aanklacht

Om maar direct met de deur in huis te vallen: Ik vond Oroppa van Safae el Khannoussi een van de mooiste boeken die in 2024 zijn uitgekomen. En ik ben zeker niet de enige. De debuutroman van El Khannoussi is bedolven onder de lovende recensies. Ik heb genoten van de onvoorspelbaarheid van het boek en El Khannoussi’s verfrissende schrijfstijl. Bij elke afslag dacht ik, me verheugend: waar zal het nu weer naartoe gaan? Maar er was nog iets dat mij verschrikkelijk aansprak: de manier waarop El Khannoussi in staat is menselijkheid weer te geven. Je wordt bij het lezen van dit boek uit je comfortzone getrokken en in de sprookjesachtige wereld van de losers, de hopelozen, de daders en de slachtoffers geplaatst, die samenkomen in het fictieve eenentwintigste arrondissement van Parijs.

Oroppa gaat over de Joods-Marokkaanse Salomé Abergel, een kunstenaar die plotseling verdwijnt uit haar woning in Amsterdam-Zuid. Hind el Arian, een snackbarmedewerker, krijgt de opdracht van haar baas Hbib Lebyad om op het huis van Salomé te passen. De wiet rokende Hind vindt dat er een vreemde sfeer in het huis hangt: ‘En ook was het een onbegrijpelijk huis, alsof zich achter de muren tussenruimtes bevonden waar het eigenlijke gebeurde.’ Wanneer ze de talloze door Salomé gemaakte schilderijen in de kelder aantreft beginnen er onverklaarbare dingen te gebeuren. En dat is nog maar het begin van wat een variëteit aan verhalen en personages zal worden, waarvan je je af en toe afvraagt hoe die relevant zullen worden voor het grotere geheel. Maar El Khannoussi brengt alle lijntjes uiteindelijk deskundig samen in het web dat Salomé’s verhaal is.

Tekst gaat verder onder de aankondiging.

Een weergaloze menselijkheid

Elke lijn die wordt blootgelegd, brengt ons dichter bij de personages die getekend zijn door het leven en het politieke systeem waarin ze bestaan en opereren, binnen en buiten Europa. Ze drinken, roken, hebben seks, zijn getraumatiseerd, hebben fouten gemaakt, hebben geleden en leed aangericht. El Khannoussi schetst een weergaloze menselijkheid, die steeds opnieuw je beeld van de personages op de proef stelt.

Zo is er Yousef Slaoui, die in Marokko tijdens de ‘jaren van lood’ – drie decennia aan dictatorschap van Koning Hassan II – een folteraar was in de gevangenis waar mensen om politieke redenen gevangengehouden werden. Je leert hem niet alleen kennen als een afschuwelijke vent, maar ook als iemand met gezondheidsproblemen en angsten. ‘Hij associeert het noorden van Europa met het purgatorium – ergens tussen hemel en aarde in, tussen paradijs en hel. Een morbide rustoord.’ Hoewel ik vaak vond dat Slaoui zijn eigen misère verdiend had, besefte ik tegelijkertijd dat zijn Europa hetzelfde Europa is waarin velen van ons met een migratieachtergrond in vastzitten.

En er zijn ook vluchtige personages, zoals de Argentijnse Rafael, die kort maar krachtig in het verhaal verschijnen. Rafael ‘weigerde Nederlands te spreken, omdat het klonk als een verstopte afvoer, en het leven was te kort om aan zoiets mensonterends en onesthetisch bij te dragen’ – en spreekt tegelijkertijd toch vakkundig Nederlands.

Het echte Europa

Door de blik van de personages onderga je een kwetsbare maar krachtige beleving van het echte Europa: het continent dat meedogenloos koloniseerde en ontmenselijkte. Het continent waar koud individualisme en eenzaamheid nog steeds heerst. Het is het Europa van de meerderheid, dat weigert iedereen voor vol aan te zien en menselijkheid te omarmen. In plaats daarvan worden velen gereduceerd tot een eendimensionale karikatuur. De Turk. De moslim. De Marokkaan. De vluchteling. De Arabier. De gelukszoeker. De migrant.

Safae El Khanoussi laat met Oroppa zien dat ook zij individuen zijn met hun eigen complexe belevingen, hun eigen zondes en hun eigen plezier en dat de hokjes waarin mensen geduwd worden onvoldoende ruimte laten voor mens zijn.

Bij het sluiten van het boek zit ik met duizend vragen, maar de meeste prangende is misschien wel: wat zijn de gevolgen van de enorme kloof die er bestaat tussen het beeld van het vrije Europa en de harde realiteit van een ijskoud Europa?