Bob is een sympathieke knul… over het vertalen van BOB van Helle Helle

Het vertalen van een roman van Helle Helle is voor mij nog steeds een avontuur, een zoektocht en een feestje: ik word er heel blij van. Het lezen van haar werken vraagt een geduldige lezer die de tijd neemt om haar verhalen, die wel eens als ‘slow-food’ voor de literatuurliefhebber zijn getypeerd, in alle rust in je op te nemen. Ook voor het vertalen van haar romans geldt dat je niet te snel moet willen werken en BOB is zeker geen uitzondering. Gelukkig kreeg ik daarvoor van de uitgever ruim de tijd.

Tijdens het lezen van BOB stuitte ik al op dingen waar ik bij het vertalen alert op moet zijn of die ik moet uitzoeken. In Helle Helles realistische romanwereld, die zich in de regel in een recent verleden afspeelt, komen veel (tijds)specifieke dingen voor. Naast kennis over Denemarken is het daarom een voordeel dat ik van dezelfde leeftijd ben als de schrijfster. En wat te denken van het bijzondere taalgebruik in BOB: de roman is bijna alleen maar geschreven in de verleden tijd, op de dialogen en op drie specifieke plekken na. Dat is dus oppassen geblazen. Ter vergelijking, in haar vorige roman zij was het net andersom, daarin wordt vrijwel alleen de tegenwoordige tijd gebruikt. Wat verder opvalt is dat het verhaal van Bob wordt verteld door zijn vriendin, die weet wat Bob denkt, doet en voelt, ook op al die momenten dat ze er zelf niet bij is. Ook dat is een aandachtspunt geweest.

De allereerste zin is al meteen een hindernis: ‘Bob verhuist dan en ik met hem naar Vanløse, onze woning bevond zich…’ Ongetwijfeld hebben lezers hun wenkbrauwen gefronst, want wat is dat voor een rare zin? Wees gerust, ook in het origineel is het een merkwaardige zin en met een reden. Er bestaat namelijk een samenhang tussen deze eerste zin en de allerlaatste zin in de roman, lees het maar. Iets vergelijkbaars komt trouwens voor in de roman zij.

Van Helle Helle komt een mail met een paar opmerkingen die ze haar buitenlandse vertalers wil meegeven over de roman en waar we om moeten denken, en daarnaast krijg ik van haar de vragen van haar Noorse vertaalster met Helles antwoorden daarop, iets wat niet alleen helpt bij het oplossen van mogelijk dezelfde vertaalproblemen als die je zelf hebt, het geeft ook een inkijkje in de overpeinzingen van een collega die een andere moedertaal taal dan Nederlands heeft en uit het Deens vertaalt.

Al werkende verzamel ik vragen over woorden en uitdrukkingen waar ik niet uitkom, die ik niet ken of niet weet te achterhalen, of waarvan ik de juiste interpretatie wil checken bij de auteur. Vooral de onderkoelde humor, die overigens goed in het Nederlands is over te brengen, vraagt extra aandacht. De schrijfster is het inmiddels gewend dat ik pagina’s vol vragen stuur, vragen die ik overigens zo probeer te formuleren dat een vrij kort antwoord volstaat, hoewel er af en toe ook een vraag is die een uitgebreidere beantwoording vergt. Zij mag de vragen en antwoorden op haar beurt sturen naar andere buitenlandse vertalers die aan haar boeken werken.

Voor BOB heb ik veel gezocht naar informatie over de plekken/plaatsen die in de roman voorkomen, want Bob wandelt veel en is zeer geïnteresseerd in straatnamen en heeft daar allerlei associaties bij. Voor degene die het interesseert: wandel eens met Bob door Kopenhagen met Google Maps en Street View, dan kom je erachter hoe nauwkeurig Helle Helle te werk gaat. Sommige gelegenheden, winkels of gebouwen bestaan niet meer of zijn veranderd, maar ze moeten wel geverifieerd. Nieuw bij deze Helle Helle-roman is dat BOB aansluit bij haar vorige roman zij: zowel Bob als de vertelster komen uit de ‘wereld’ die in zij werd opgevoerd. Voor mij als vertaler reden om die roman er af en toe eens bij te pakken.

Tot slot: al met al is BOB een vertaalexpeditie geworden van bijna acht maanden, maanden waarin ik niet constant achter mijn computer heb gezeten, maar wel voortdurend met de roman en mijn vertaling ervan ben bezig geweest. Een ontroerend maar ook tragikomisch verhaal over een jongen uit de provincie in de grote stad die nog niet precies weet wat hij wil, maar wel heel erg zijn best doet en het hart op de juiste plek heeft. Een sympathieke knul die ik, zoals ik het aan Helle Helle schreef, zeer ben gaan waarderen en die, dat hoop ik tenminste, na de laatste zin in de roman een goed leven heeft gekregen. Want Bobs vriendin, de vertelster, is vast wel de minimalistische prozaschrijfster geworden die ze later wilde zijn.