Middlemarch is als een perfect borrelplankje: voor ieder wat wils. George Eliots roman volgt de inwoners van een klein stadje in het midden van Engeland aan het begin van de negentiende eeuw en dat negenhonderd pagina's lang. Dat klinkt misschien weinig spannend, was het dat er op zoveel verschillende niveaus van Middlemarch te genieten is. Eliots meesterwerk is naast een klassieke huwelijksroman ook een filosofische bespiegeling en een verhaal over een snel veranderende en industrialiserende wereld. Bovenal doorgrondt Eliot haar personages dermate, dat je jezelf 150 jaar later nog steeds lijkt tegen te komen in dit Victoriaanse pareltje. Verbazingwekkend grappig, stilistisch onberispelijk en naar mijn mening de beste roman ooit geschreven: Middlemarch is er om steeds opnieuw en decennialang te herlezen.

Zadie Smith zei over haar debuutroman, die ze schreef op haar tweeëntwintigste, dat ze het boek onmogelijk kan herlezen. Ik daarentegen kan White Teeth zeer zeker herlezen. Smith's debuut fonkelt van frisse ambitie. De roman volgt drie Londense families - de Jones, de Iqbals en de Chalfens - wier levens op onverwachte wijze met elkaar verbonden raken. De personages worden geconfronteerd met hun gedeelde geschiedenis en proberen elk op hun eigen manier een plek voor zichzelf te veroveren in een onstuimige wereldstad. Smith schuwt grote thema's als migratie, ras en geweld niet. Integendeel, ze weet er mee te jongleren. White Teeth is rijk gevuld: de pagina's springen van genetisch gemodificeerde muizen naar aardbevingen op Jamaica, moslimfundamentalisme, Mangal Pandey en weer terug. Er was lef nodig om deze roman te schrijven, dat is zeker, maar dat lef wordt absoluut beloond: dit boek is een bijzonder onderhoudende wervelwind.

Een boek van Virginia Woolf is altijd een verstandige keuze, maar To the Lighthouse op je nachtkastje leggen is misschien wel de verstandigste. De roman onthult de complexe dynamiek van een familie door de jaren heen tijdens hun bezoeken aan een vuurtoren op het afgelegen eiland Skye. Met haar baanbrekende stijl en diepgaande exploratie van menselijke emoties en percepties, overstijgt Woolf de grenzen van de traditionele literatuur. To the Lighthouse stelt zijn personages en lezers grote vragen: Wat doen we met onze tijd? Hoe vormen wij de tijd? En hoe vormt de tijd ons? Een eenduidig antwoord wordt niet aangereikt, maar stof tot nadenken des te meer.

Bernardine Evaristo verweeft de levens van twaalf verschillende personages, hoofdzakelijk vrouwen van kleur, in haar groot opgezette roman Girl, Woman, Other. Saillant detail: er valt in dit boek geen hoofdletter of punt te bespeuren. Dat klinkt wellicht als een bijzonder slecht idee. Maar Evaristo weet deze stijloefening zo feilloos uit te voeren dat je je na het dichtslaan van dit boek afvraagt waarom een auteur eigenlijk ooit een hoofdletter of leesteken zou gebruiken. De roman dendert voort, zonder ooit de lezer te verliezen: van Nigeria naar het negentiende-eeuwse Londen, van olievelden naar universiteiten, van tieners naar bejaarden. Girl, Woman, Other is een caleidoscopische en vooral diepmenselijke roman. Evaristo heeft hiermee een toekomstige klassieker afgeleverd, daar ben ik zeker van.

Ken je dat gevoel dat je soms overvalt in de supermarkt? Je grijpt naar dezelfde tros bananen, en plotseling vraag je je af 'wat zou het verhaal zijn van deze onbekende naast mij? Wat was de naam van hun eerste geliefde? Of hun huisdier?' Niet omdat je wanhopig wachtwoorden probeert te kraken, maar uit brandende nieuwsgierigheid. De Outline-trilogie van Rachel Cusk biedt soelaas. Hoofdpersoon Faye slaagt er op wonderbaarlijke wijze in om overal waar ze komt boeiende gesprekken aan te knopen. Outline bundelt haar ontmoetingen in Athene. Transit speelt zich af in Faye's woonplaats Londen. En in Kudos volgen we haar op een literaire tour door Europa. Faye zelf blijft opvallend afwezig in deze romans, ze luistert en vertelt na. Ieder gesprek blijkt de moeite waard. Deze trilogie is een ode aan het terloopse, het secundaire, dat onverhoeds alle grote bekommernissen en geneugten des levens blootlegt.

In Wide Sargasso Sea geeft de Brits-Caribische schrijfster Jean Rhys een stem aan een vergeten personage uit Charlotte Brontë’s klassieker Jane Eyre (1847). Het boek vertelt het tragische en complexe verhaal van Antoinette Cosway, een erfgename die opgroeit op Jamaica en in een ongelukkig huwelijk verzeild raakt met het mannelijke hoofdpersonage uit Jane Eyre. Deze Mr Rochester neemt haar mee naar Engeland, verklaart haar krankzinnig en verbant haar naar de zolder: zo wordt Antoinette de befaamde ‘madwoman in the attic’. Aan de hand van deze perspectiefwissel werpt Rhys een kritische blik op het koloniale systeem, identiteitsvorming en bestaande genderrollen. Dat Wide Sargasso Sea ver op zijn tijd vooruit was staat buiten kijf. Toch hoeft de roman het niet van deze Brontë-gimmick te hebben. Rhys’ weelderige schrijfstijl dompelt de lezer op betoverende wijze onder in de duistere en onontdekte hoeken van Antoinettes geest. Wide Sargasso Sea is een beklijvend en belangrijk werk dat zowel de canon als je boekenkast gegarandeerd verrijkt.

Jane Austens tijdloos kroonjuweel kan natuurlijk niet ontbreken in deze lijst. Pride and Prejudice volgt Elizabeth Bennet, een even slimme als eigenzinnige jonge vrouw, terwijl ze zich zonder kleerscheuren door de complexe sociale hiërarchie en haar eigen liefdesleven probeert te manoeuvreren. Austen gooit alles in de strijd om de maatschappelijke dynamiek van die tijd te vangen: vinnige dialogen, sprankelende roddels en een meesterlijk oog voor menselijke zwakheden. En toch – meegezogen  in de romance van Elizabeth Bennet en Mr Darcy – kan je als lezer niet anders dan zwijmelen. Net zo scherp als zoet, blijft Pride and Prejudice een onweerstaanbaar charmante roman.