The Bear – Seizoen 2, aflevering 6 (2023)

'This is why I didn’t want to come home. This is why.' In de legendarische kerstscène van HBO-serie The Bear ontstaat de chaos al in de keuken, waar we als publiek met ingehouden adem én handenwrijvend bij mogen zijn. “Ma, why are you doing the seven fishes?” Een overbelast zenuwstelsel werd zelden zo accuraat (en hilarisch) in beeld gebracht als in deze verschrikkelijke aflevering, in een keuken vol rotzooi, schreeuwende familieleden aan tafel, kookwekkers die aflopen, geknoeide saus en een mater familias die koste wat koste de schijn hoog wil houden dat ze de touwtjes in handen heeft. Oja, en er wordt behoorlijk agressief met vorken gegooid. Zoals iemand in de comments schrijft: "The most stressful episode of television I have ever seen."

Ali Smith – Winter (2017)

Och, nog zo’n moeder die het goede probeert te doen. Of nouja… ze nodigt haar zoon en zijn vriendin uit, maar haalt geen eten in huis. Zoonlief neemt ook niet zijn vriendin mee, want die heeft hem net gedumpt; hij huurt een plaatsvervanger in, die niet toevallig Lux heet en veel meer licht in de familie brengt dan iemand kon vermoeden. Emy Koopman heeft de kerstdiner-scène in Ali Smiths Winter veel uitvoeriger beschreven dan wij hier kunnen doen, maar laten we het erop houden dat er in deze scène, in dit boek, iets méér verzoening zit, zonder dat het ooit een zoetsappige christmas carol wordt.

Jonathan Franzen – De correcties (2001)

In De correcties heeft Enid als matriarch van de familie Lambert maar één wens: dat het hele gezin nog een keer naar haar woonplaats St. Jude komt om gezellig kerst te vieren. Een ogenschijnlijk simpele missie die haast onmogelijk blijkt – haar dementerende man Alfred heeft andere dingen aan zijn hoofd en hun kinderen Denise, Gary en Chip hebben alle drie hun eigen reden om liever ergens anders te zijn. Na een rampzalige eerdere kerst heeft Gary zijn vrouw beloofd om nooit meer van Philadelphia naar St. Jude te reizen; Denises privéleven staat op zijn kop en Chip… die beleeft een bizar avontuur in Litouwen. Na een teleurstellende kerstavond komt het er ‘s ochtends toch van: bijna bij toeval vinden de drie kinderen hun weg naar huis en er ontstaat zowaar een heus kerstontbijt – dat binnen een paar minuten al volledig de mist in gaat. Er zijn maar weinig schrijvers die de subtiele en minder subtiele hobbels in een familiedynamiek zo treffend omschrijven als Jonathan Franzen, en in De correcties doet hij dat het allerbest.

Fleabag – Seizoen 2, aflevering 1 (2019)

Een ongemakkelijk verlovingsfeest, een sexy priester en een bloedneus in een chic restaurant. Niet het begin van een mop, maar het recept voor misschien wel de beste aflevering van een televisieserie ooit (dat zijn niet eens onze woorden – er bestaat letterlijk een Wikipediapagina met een bescheiden lijstje van afleveringen die door critici als ‘beste ooit’ worden beschouwd). Wie dacht dat etentjes alleen binnenshuis kunnen ontsporen, heeft geen rekening gehouden met de krankzinnige familieverhoudingen in Fleabag. Phoebe Waller-Bridge is fenomenaal als hoofdrolspeelster én enige scenarist in deze serie, en de frustratie die haar personage voelt wanneer ze constant verkeerd begrepen wordt door de mensen die haar het beste zouden moeten kennen, zal voor veel kijkers herkenbaar zijn.

The Family Stone (film, 2005)

Sarah Jessica Parker speelt de uiterst neurotische Meredith Morton in The Family Stone, een vrouw die niet in de smaak valt als ze voor het eerst bij haar schoonfamilie op bezoek gaat met kerst. Die schoonfamilie is ook niet niks: gemene zussen, flirterige broers en een afkeurende moeder die weinig bereid is een nieuw familielid te omarmen. Alle spanning mondt uit in een familiediner waarbij Meredith vrij ongenuanceerd een discussie begint over de ‘wenselijkheid’ dat je kind wordt geboren met ‘een aandoening’, zoals doofheid of homoseksualiteit, terwijl tegenover haar Thad, de dove broer van haar vriend Everett, met zijn partner zit. De scène is niet om aan te zien, zo ongemakkelijk; dat de film hierna nog goed afloopt, is een klein kerstwonder.

Gerard Reve – De avonden (1947)

Deze week leest half literatuurminnend Nederland traditiegetrouw weer De avonden – het verhaal loopt van 22 december tot en met oudejaarsavond. Voor de diehard Revianen deelde Gijs twee edities geleden al eens drie recepten van de treurigste gerechten en dranken die in het boek voorkomen: griesmeelpap, oliebollen uit de braadpan en natuurlijk bessen-appelwijn. Je hebt sober, je hebt soberder en je hebt kerst in De avonden: de diners van de familie Van Egters ontsporen niet zozeer in chaos – het is eerder misschien het gebrek aan chaos dat de dynamiek tussen Frits en zijn ouders zo onvergetelijk troosteloos maakt. Heer ontferm U over ons.

Dimitri Verhulst, Wende Snijders & Gallowstreet – ‘Kerstbrief’ + ‘Deze gin’

‘Gij zult gezellig zijn, is ons gebod’, aldus Dimitri Verhulst in de speciale ‘Kerstbrief’ die hij schreef voor Wendes Kerstkaleidoscoop, een prachtig geregisseerde tv-avond van Wende Snijders, alweer vier jaar geleden. Laat het maar aan Verhulst om ‘de familie die we nooit echt zijn geweest’ kapot te praten in de paar regels die hij met zijn heerlijke vertelstem ten gehore brengt: ‘wij zijn hecht, maar dan als een strop’, ‘we liegen ons weer nader, want dat is Kerst’. Gelukkig begint daarna Wende te zingen, ‘Deze gin’, sowieso een mooi nummer maar wisten jullie dat wijlen Joost Zwagermans de tekst schreef? Aanrader om deze duistere video even te bekijken voordat je aan tafel gaat en (hopelijk) vindt dat het bij jou thuis meevalt met de duisternis.

Ingmar Heytze – ‘Ballade voor derde kerstdag’ (2025)

Ook dichters gaan graag los op Kerst. Voor het speciale kerstnummer van poëzietijdschrift Dichter schreef Ingmar Heytze deze ‘ballade voor derde kerstdag’, over hoe de laatste dagen van het jaar je nog even lekker ‘alles wat je zou gaan doen en toch nooit deed’ inwrijven. Auw.