De kant van Ada en de honger naar waarheid

In de daderroman Jij bent van mij (2018) kroop auteur Peter Middendorp in het hoofd van de verkrachter en moordenaar van een zestienjarig meisje – een ongemakkelijk perspectief dat de lezer dwingt om mee te leven met de schuldige van een gruweldaad. Nu, zes jaar later, wordt met zijn nieuwe roman en de theatervoorstelling De kant van Ada (2024) onze empathie opnieuw op de proef gesteld: dit keer verplaatsen we ons in de vrouw van de moordenaar; een vrouw die verteerd wordt door de vraag of ze medeschuldig is aan de daden van haar man. ‘Opeens zag ik wat er was gebeurd. Dertien jaar had ik niet geweten dat ik het wist. Maar toen ik de politie zag, begreep ik plotseling dat ik het al die tijd had geweten.’

Een aantal weken geleden was Middendorp te gast bij het televisieprogramma Sophie en Jeroen om te praten over De kant van Ada. Aan het eind van het gesprek ontstond een korte discussie met oud-minister Henk Kamp (bekend van de toeslagenaffaire en de aardbevingen in Groningen), over raakvlakken die het verhaal vertoont met de werkelijkheid – Middendorp baseerde het verhaal op de zaak Marianne Vaatstra; dader Jasper S. werd personage Tille Storkema, zijn vrouw werd Ada. ‘Dat wringt’, vond Kamp, ‘dat je op basis van feiten een verhaal schrijft waarvan je zegt dat het een roman is. En je hebt niet met ze gesproken.’

In zijn bezwaar legde Kamp een honger naar waarheid bloot, onomstotelijk en rechtstreeks van de bron. ‘Dan weet u niet wat romans zijn,’ antwoordde Middendorp gevat. De crux is immers dat bij uitstek dit soort zaken geen waarheid kennen, dat je nooit zult begrijpen hoe een schijnbaar doodgewone persoon er van de een op andere dag toe overgaat iemand aan te vallen. Ook zijn zwijgende vrouw zul je niet begrijpen, niet op basis van een stukje uit de krant, niet rechtstreeks van de bron. Daar hebben we literatuur voor: niet om naar de droge feiten te kijken maar om het incident te overstijgen, diep in onszelf te zoeken, om ergens daar, in die kolkende wirwar van menselijke emoties een waarheid te vinden die iets zegt over ons allemaal.

‘Hoe ga je met de waarheid om, en wat weet je van die waarheid?’ zegt Middendorp in het interview bij Sophie en Jeroen. ‘Ik heb haar bewust niet gesproken, want ik wilde haar niet lastig vallen. Maar ik heb haar ook niet nodig, want ik heb heel véél verhalen nodig om er achter te komen wat in de meeste gevallen zou kunnen gebeuren met zo iemand.’ Voor zijn research sprak de auteur met vrouwen die iets soortgelijks hebben meegemaakt, en met hulpverleners, wetenschappers, gevangenisbewaarders, advocaten. Onzorgvuldigheid kan hem niet verweten worden, wat Kamp ook suggereert. 

Ironisch genoeg is die honger naar waarheid, die dit verhaal op televisie eventjes leek te overschaduwen, ook precies het thema van het verhaal zelf. 'Wat ik zo intrigerend vind aan Ada is haar verhouding met “de waarheid”’, zegt actrice Lotte Dunselman, die Ada speelt in de theatervoorstelling. ‘Ik kan niet anders denken dan dat ze deze naar haar hand heeft gezet, zoals wij dat allemaal in meer of mindere mate doen. Of het nou bewust of onbewust ging, ze heeft een andere kant op gekeken. En als ze echt helemaal van niks heeft geweten, dan heeft de waarheid háár niet aangekeken.’

Ada zoekt naar antwoorden, over haar man, haarzelf. Dat zoekende verbeeldt Middendorp in een poëtische stijl, waarin zinnen zelden worden afgebroken met een punt – iedere gedachte van Ada heeft een open einde, alsof het tegendeel van de gedachte ook waar kan zijn:

Hier zie je wat kunst kan doen wanneer het om dit soort onderwerpen gaat, het is de enige plaats waar het ondenkbare overwogen kan worden, waar vorm en inhoud een dans met elkaar aangaan om iets te verbeelden dat met droge feiten simpelweg niet naar boven komt. In kunst zien we onszelf, het weerspiegelt een soortgelijke dans die zich in ons binnenste afspeelt: die van gedachten en gevoelens. Onmogelijk om los van elkaar te zien of uit elkaar te halen, onmogelijk om een onomstotelijke waarheid uit te destilleren.

Hoe Middendorps zoekende, poëtische stijl zich naar het podium vertaalt, kun je ondervinden tijdens de toneelvoorstelling van De kant van Ada door toneelgroep Mevrouw Ogterop, die momenteel door Nederland trekt. De theatertekst komt van Middendorp – hij schreef dit verhaal zelfs allereerst als theatermonoloog, waar hij vervolgens zijn roman op baseerde. Op zaterdag 16 maart organiseert ILFU in Theater Kikker vóór de uitvoering een gesprek met Peter Middendorp en Lotte Dunselman, waarin we meer zullen horen over de inspiratie voor dit verhaal, over het maakproces en over de kracht van fictie. Hopelijk is het gesprek zoekend en dansend, en allesbehalve een jacht naar de onomstotelijke waarheid.