Een winter van woede, en van wanhoop

‘Heks, hoer, feeks, kreng, kenau, hysterica, deuggleuf. De vrouw die haar ongenoegen hardop uit, die onwelgevallige meningen durft uit te dragen of een machtspositie ambieert, kan al eeuwenlang rekenen op onsubtiele pogingen om haar de mond te snoeren.’

Zo opende Emy Koopman eerder deze maand haar bijdrage op ons platform. Ze tipte 5 boeken waarin vrouwen ongecensureerd witheet zijn. Waarom dat belangrijk is? Omdat de manier waarop naar vrouwelijke woede gekeken wordt pijnlijk blootlegt hoe er überhaupt naar vrouwen wordt gekeken. Binnen een sociaal construct waarin wordt verwacht dat je vooral mooi en lief bent, is furieus worden een daad van verzet.

Verzet, dat is de rode draad in de intersectioneel feministische essays en gesprekken die we gisteren publiceerden, ter ere van Internationale Vrouwendag. Naast de bijdrage van Koopman vind je onder andere Tessel ten Zweeges essay over vrouwenliefde als verzet, Lisa Weeda over het tijdloze activisme van Svetlana Alexijevitsj en Nisrine Mbarki die houvast zoekt terwijl ze geteisterd wordt door nachtmerries over genocide. Het is een collectie geworden met begeesterde vrouwen die ons inspireren tot strijdvaardigheid.

Woede heeft van alle emoties de slechtste reputatie. Het is het stoutste kindje van de klas dat overal de schuld van krijgt – ook op momenten dat het niets fout heeft gedaan. We zijn het als een teken van beschaving gaan zien dat we onze primaire emoties kunnen beteugelen, maar op het moment dat we onze woede altijd maar moeten onderdrukken slaat die beschaving om in makheid. Woede maakt ons weerbaar. En, wees eerlijk, er was nogal wat om kwaad over te zijn deze winter; de afgelopen week alleen al hadden we Trump versus Zelensky, en Israël die noodhulp aan Gaza blijft blokkeren.

We kunnen ruwweg twee kanten op wanneer we getuige zijn van onrecht. We kunnen woedend worden of we kunnen wanhopen. Op de een of andere manier is de wanhoop salonfähiger geworden: waar we onze wenkbrauwen optrekken voor kwaadheid, nemen we het niemand kwalijk wanneer diegene alle hoop verliest, wanneer de wereld zo weinig troost te bieden heeft dat zwelgen de enige oplossing lijkt. We moeten wanhoop daarbij niet verwarren met verdriet of rouw – Lisanne van Sadelhoff liet ons deze maand nog zien hoe rouwen ons in staat stelt om om te gaan met ons verdriet en langzaam te helen. Maar wanhoop, dat is het geniepige tweelingbroertje van rouw; in tegenstelling tot verdriet en woede heeft wanhoop ons écht niets te bieden. Het verlamt ons alleen maar.

In 2024 publiceerde Koen Schouwenburg de bundel Weerstand tegen de wanhoop, waarin hij zich in persoonlijke essays probeert te wapenen tegen deze verlammende emotie. Want hoewel literatuur de wanhoop niet teniet kan doen, kan ze deze wel temperen, en helpt ze verweren tegen vertwijfeling, somberheid en angst. Voor ILFU tipte Schouwenburg deze week 10 boeken die de sloopkogel des levens ietwat verzachten.

Dat uit woede en verdriet ook iets heel moois kan ontstaan, bewees de Belgisch-Palestijnse dichter Fatena Al-Ghorra op onze festivaldag Exploring Stories, toen ze het publiek verraste met een intense uitvoering van 'Yamma Mweil il Hawa’ (‘O, lied van mijn verlangen’). Het is een lied over opoffering voor vrijheid: ‘Het is beter om te sterven door dolken dan overheerst te zijn door de onrechtvaardigen.’ Haar uitvoering werd een emotioneel hoogtepunt op ons festival, waarin ze onze collectieve wanhoop heel eventjes omvormde tot hoop, onze woede werd strijdbaarheid. Laten we dat meenemen naar het volgende seizoen, nu de winter eindigt en de lente eraan komt, te beginnen met de boekenweek volgende week.

Ik wens u wat minder wanhoop toe, en wat meer woede.