Over volwassenwording

In het korte verhaal ‘Knijn’ van Manik Sarkar wordt een man van in de dertig door zijn vriendin verlaten omdat ze hem in bed met zijn favoriete pluche konijn betrapt. Het zet een bruut gevecht in gang tussen de man en het knuffelbeest waarbij hij zijn kinderlijke gewoontes van zich probeert af te schudden om de goedkeuring van de mensen om hem heen te verdienen. Een strijd om volwassenheid dus. Ik zal niet verklappen wat er aan het eind van dat gevecht gebeurt, maar het voorspelt weinig goeds over wat er van ons overblijft wanneer we het kind in onszelf onderdrukken – of zelfs vermoorden.

Het verhaal zette me aan het denken over wat volwassenwording nu precies inhoudt. Bewust of onbewust lijken we collectief te vinden dat volwassenheid gelijk staat aan assimilatie, aan eindelijk beantwoorden aan de verwachtingen van de maatschappij na jaren van naïeve, kinderlijke dwaling. Normaal doen. Het gareel in. Jezelf bedruipen.

Een logische tegenreactie zou zijn (ik zie je het al naar je beeldscherm schreeuwen) dat echte volwassenheid betekent dat je autonoom bent, dat je doorhebt dat die sociale regels allemaal een façade zijn, schijt aan de goegemeente. Dat lijkt precies de mening van een personage in het verhaal ‘Verzekering’ van Roos van Rijswijk dat we afgelopen vrijdag publiceerden. Een man vertelt in ‘een koffietent waar ze koffietentjesmuziek draaiden’ aan zijn veel jongere stagiaire dat hij toch vooral alleen maar aan haar borsten denkt – en aan nog veel meer. Dat de halve zaak hem kan horen lijkt hem niet te deren, deze man staat boven de mening van het gepeupel, een ingebeelde onaantastbaarheid die eerder kinderlijk aandoet dan volwassen.

Waar maatschappelijke waarden in bepaalde omstandigheden verstikkend kunnen zijn, blijken ze op andere momenten toch wel handig om elkaar een beetje op de rails te houden. Het is de kunst om succesvol tussen beide uitersten te laveren, om per situatie te weten waar je mee te maken hebt.

Over het navigeren van sociale interacties schreef Marieke Groen de volgende fantastische passage in haar boek Het verhaal van mijn schaarste:

In Het verhaal van mijn schaarste legt Groen feilloos bloot hoe economische tekortkomingen onder andere ook sociale tekortkomingen kunnen veroorzaken. ‘Schaarste, in welke vorm dan ook, zorgt ervoor dat je gedrag gaat vertonen dat meer schaarste creëert, ook andere vormen van schaarste. Zo maakt armoede mensen bijvoorbeeld minder slim, gemiddeld dertien iq-punten, om precies te zijn.’ Ik raad iedereen aan haar boek te lezen, en voor degenen die nog veel meer over het onderwerp willen weten tipt de auteur deze maand 5 boeken over schaarste op ilfu.com.

Dat niet iedereen als het prototype ‘gezond functionerende volwassene’ kan tegemoetkomen aan de hoge eisen van de samenleving is in eerste instantie een fout van de samenleving zelf, ook al doen we vaak alsof het andersom is. Dit illustreerde Tim ‘S Jongers op onze festivaldag Exploring Stories aan de hand van hoe verschillende gemeenten met armoede omgaan. Op de ene plek lijkt het net The Hunger Games, terwijl elders in Nederland een alleenstaande vrouw die moeilijk rond kon komen een hond van de gemeente kreeg. Het resultaat: ze werd mobieler, sportiever, ze maakte gezondere keuzes en werd minder eenzaam. Het voorbeeld legt een pijnlijk maatschappelijk misverstand bloot: volgens ‘S Jongers ergeren we ons mateloos wanneer arme mensen een huisdier hebben, maar het experiment met de vrouw bewijst vooral dat de theorie van Marieke Groen ook andersom kan werken: neem een vorm van schaarste weg en er is een kans dat de andere vormen ook verdwijnen.

Eigenlijk dagen alle stukken die we deze maand publiceerden maatschappelijke misverstanden uit – ze bevragen de verwachtingen van onze omgeving, of ze rouwen erom, of spugen ze regelrecht in het gezicht. Zo koos Sun Li vijf boeken waarin we de mens glorieus zien struikelen, en laat daarmee zien dat we eigenlijk op ons charmantst zijn wanneer we ons even niet voorbeeldig kunnen gedragen. In de debuutroman van Eline van Wieren bevraagt de hoofdpersoon ons maatschappelijke idee van wat een goed of een slecht lichaam is, we plaatsten in januari een voorpublicatie. En ook in de afgelopen Poëzieweek stonden we stil bij onze lichamen: met zeven voordrachten vierden we het mensenlijf in al zijn vormen.

Benzokarim laat ons zijn hartverscheurende reisverslag ervaren dat onze westerse moraal er ook maar een van vele is, en stuit bij een bezoek aan het graf van zijn moeder in Egypte op een pijnlijk misverstand: de naam van zijn moeder blijkt door onenigheid in de familie van de steen te zijn verwijderd. ‘Is dit de prijs die je betaalt voor migratie? Wisten mijn ouders toen ze dit land verlieten dat dit ooit een topic zou zijn?’

Dat we constant tegen misverstanden aanlopen en het moeilijk blijft om dingen te zien zoals ze echt zijn, lezen we ook in het literair monument dat Maartje Wortel oprichtte voor de Amerikaanse auteur Josephine Johnson. En Bert Natter, die op ons dagelijkse online platform zeven soldatenboeken tipte waarin we de gruwel van de oorlog voelen, maakt het ons in zijn nieuwe roman Aan het einde van de oorlog wel erg moeilijk om onze vooroordelen in toom te houden; in dit verhaal laat hij ons meeleven met een SS-Obersturmführer, en zoals dat alleen in goede literatuur kan, lukt het hem ook nog. Het is een boek dat uitdaagt en beloont, het laat je de mooie en de allerakeligste kanten van de mens zien, en het herinnert ons weer eens aan de belangrijkste taak die wij als volwassenen hebben, veel belangrijker dan het navigeren van sociale codes en verwachtingen: begrip tonen, geduld hebben, je inleven.